مصدق و نبرد قدرت

زندگی سیاسی محمد مصدق، جامع و خلاصه در کتابی از همایون کاتوزیان

1399/12/14

پرداختن به کارنامه سیاسی دکتر مصدق، همچنان ضروری و قابل ارجاع است. به‌خصوص از آن جهت که اسفندماه با نام او عجین شده، سالگرد درگذشت او در حصر خانگی چهاردهم اسفند است و سالروز کار دوران‌سازش یعنی ملی کردن صنعت نفت در آخرین روز اسفند قرار دارد. امسال هفتادمین سالگرد ملی شدن صنعت نفت و آغاز نهضت ملی به رهبری مصدق است. و این خود دلیل دیگری برای بازخوانی نقش مصدق در تاریخ معاصر ماست. قفسه کتاب‌های تاریخ معاصری که به دکتر مصدق و نهضت ملی نفت پرداخته‌اند، کم‌تعداد نیست. تاکنون ده‌ها کتاب درباره زندگی او و همچنین حوادث سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲ یعنی دوران نهضت ملی نفت و نخست‌وزیری مصدق و به‌خصوص ماجرای سرنگونی او در یک کودتا منتشر شده است.

 

 

آن‌چنان که بابک احمدی گفته: «نام دکتر محمد مصدق پیش از این‌که یادآور شخصیتی تاریخی باشد نام انسان زنده‌ای را به ذهن می‌آورد. کار او برخلاف کار شخصیت‌های تاریخی دورانش چون دوگل، نهرو یا چرچیل، فقط به یادمان رخدادهای بزرگی که در گذشته روی داده‌اند تبدیل نشده و خبر از دستاوردهای دیروز نمی‌دهد، بل به مسائل ژرفی که در جامعه ما همچنان فعلیت دارند و به شکلی حاد مطرح‌اند بازمی‌گردد. دلیل این امر فقط بزرگی شخصیت و کارهای او نیست بل در این واقعیت نهفته که تکالیف دموکراتیکی که در جریان انقلاب مشروطه ایران مطرح شده بودند (و مصدق یکی از برجسته‌ترین سخنگویان میراث آن انقلاب و آن خواست‌ها بود) تا امروز همچنان حل‌ناشده باقی مانده‌اند.»[1]

اگر بخواهیم با مطالعه یک جلد کتاب، درباره کارنامه سیاسی مصدق اطلاعات ضروری را کسب کنیم و حوادث دوران ملی شدن نفت، کودتای ۲۸ مرداد و سرنوشت مصدق و یارانش در سال‌های بعد را نیز مرور کنیم، پیشنهاد ما، «مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران» نوشته همایون کاتوزیان است. دکتر کاتوزیان، تاریخ‌نگار نظریه‌پرداز، دقیق و شناخته‌شده ایرانی این اثر را در دورانی که استاد دانشگاه آکسفورد بود، نوشته است. اگرچه از انتشار این کتاب نزدیک به سه دهه می‌گذرد اما به دلایلی که خواهیم گفت، اثر کاتوزیان همچنان مناسب‌ترین کتاب برای شناخت اولیه از دکتر مصدق و کارنامه اوست. این کتاب که پیش‌تر در سال ۱۳۷۱ توسط احمد تدین با نام «مصدق و نبرد قدرت در ایران» ترجمه شده بود، اخیراً در سال ۱۳۹۷ با ترجمه دقیق و خوش‌خوان خانم فرزانه طاهری توسط نشر مرکز دوباره راهی بازار کتاب شد.

نام مصدق برای همه ایرانیان یادآور ملی شدن نفت و کودتای ۲۸ مرداد است. اما سابقه سیاسی او به چند دهه پیش از نهضت ملی نفت و سال‌های انقلاب مشروطه بازمی‌گردد. اهمیت اثر کاتوزیان در این است که در فصل‌های ابتدایی کتاب، با دقت و جزئیات برای ما توضیح می‌دهد که مصدق از چه خانواده‌ای برخاست؟ در دوران جوانی چه تحصیلاتی را پی گرفت؟ چه شغل‌هایی را تجربه کرد و چگونه وارد دنیای سیاست در ایران شد. مصدق، در خانواده‌ای ثروتمند که پشت در پشت در ایران عهد قاجار سابقه شغل‌های دیوانی و مستوفی‌گری داشتند متولد شد. او از سمت مادرش، با شاهان قاجار نسبت فامیلی داشت. لقب مصدق‌السلطنه را ناصرالدین‌شاه به او داده بود و همچون اجدادش، او نیز در عهد ناصری و مظفری در سِمت‌های ارشد اداری در استان‌های خراسان و فارس مشغول به کار بود. مصدق را صاحب اولین دکترای حقوق در ایران می‌نامند که آن را از سوئیس اخذ کرد. به‌این‌ترتیب در دو فصل نخست کتاب، «از میرزا محمد تا دکتر مصدق‌السلطنه» و «دانشگاهی، دیوانی و دولتمرد»، کاتوزیان ما را با مراحل شکل‌گیری کاراکتر سیاسی مصدق آشنا می‌کند. در فصل بعد، «مخالفت و انزوا» که به دوران برآمدن رضاشاه اختصاص دارد، کتاب، روایت حضور مصدق در مجلس و شیوه سیاست‌ورزی او را بازگو می‌کند. دکتر مصدق از همان دوره نسبت به سیاستمدارانی که با کشورهای غربی به‌خصوص انگلستان مذاکره کرده و معاهده امضا کرده بودند، بدبین بود. او دولتمردانی چون وثوق‌الدوله و فروغی را به همین دلیل به خیانت متهم می‌کرد. مصدق از معدود نمایندگانی بود که با انقراض قاجاریه و روی کار آمدن پهلوی مخالف بود بااین‌حال در سال‌های نخستین قدرت گرفتن رضاخان، مصدق به دلیل سابقه درخشان در مستقل بودن و پاکدستی جزو رجالی بود که رضاخان و اعضای دولتش از او مشورت می‌گرفتند.

مهم‌ترین بخش کتاب مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، شرح بازیگری سیاسی دکتر مصدق در سال‌های پرحادثه‌ی ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ است. نقطه قوت کتاب آنجاست که کاتوزیان علاوه بر شرح کارنامه مصدق در این دوره، گریزی هم به مسئله نفت و فرایند تشکیل جبهه ملی ایران می‌زند. در فصل‌های ششم و هفتم، کاتوزیان برای ما سابقه مسئله نفت، مواضع کمپانی نفت ایران و انگلیس و دلایل کنشگران سیاسی برای رفتن به‌سوی ملی کردن نفت را به استناد آمار و ارقام اقتصادی به‌خوبی توضیح داده است. اتحاد نیروهای سیاسی تا حدی ناهمگون برای تشکیل جبهه ملی ایران و وحدت مصدق با رهبری مذهبی، آیت‌الله کاشانی با هدف مبارزه با استعمار انگلیس در ایران نیز به‌خوبی روایت شده است. اتحادی که سرانجام و بعد از ترور رزم‌آرا به ملی شدن نفت و نهایتاً به نخست‌وزیری رسیدن دکتر مصدق برای اجرای قانون ملی کردن نفت انجامید.

دکتر مصدق به مدت ۲۷ ماه نخست‌وزیر ایران بود. او با شعار اجرایی کردن موضوع ملی کردن صنعت نفت و همچنین تلاش برای برگزاری انتخابات آزاد وارد صحنه شده بود. ایران تحت صدارت دکتر مصدق شاهد طیف وسیعی از حوادث ریز و درشت در سیاست داخلی و خارجی بود که بررسی هرکدام از آن‌ها برای ارزش داوری درباره کارنامه مصدق و شناخت نقاط قوت و ضعفش ضروری است. کاتوزیان در فصل نهم و دهم کتابش، به‌طور خلاصه اما مفید، حوادث دوران نخست‌وزیری مصدق را بررسی کرده است. نکته مهم اینکه کاتوزیان علاوه بر شرح عملکرد مصدق در قضیه نفت و در شیوه مذاکره و رویارویی با مخالفان داخلی و خارجی‌اش، به اصلاحاتی که مصدق در سایر حوزه‌های سیاسی و اداری در مدت کوتاه صدارتش دست زد نیز توجه داشته است.

به‌رغم نگاه همدلانه‌ای که دکتر کاتوزیان با مصدق دارد، از نقد او نیز غافل نیست. در فصل‌های یازدهم و دوازدهم کتاب، «مسئله نفت و اقتصاد بدون نفت» و «مذهب و شکاف در نهضت»، آقای کاتوزیان ابتدا شرح دقیقی از مسائل مطرح شده در مذاکرات طولانی مصدق با انگلیس و آمریکا سر موضوع نفت ارائه می‌دهد و پیشنهادات مختلف و متنوع ایران و غرب به یکدیگر را از لحاظ سود و زیانش برای ایران بررسی می‌کند. او سرانجام نتیجه می‌گیرد که دکتر مصدق در نپذیرفتن دو پیشنهاد آخر غرب به ایران یکی مشهور به پیشنهاد بانک جهانی و دیگری مشهور به پیشنهاد ترومن-چرچیل، اشتباه کرده است. زیرا با رد این دو پیشنهاد اولاً باعث شده که دشمنان خارجی‌اش متقاعد شوند که با مصدق نمی‌توان مذاکره کرد و باید به‌سوی سرنگونی او رفت و ثانیاً، شکست مذاکرات با ادامه تحریم نفتی و بحران مالی و اقتصادی برای دولت همراه بود و مصدق را در تنگنا قرار می‌داد.

به روایت کاتوزیان، تراژدی دولت مصدق آن بود که با رد پیشنهاد بانک جهانی، همان کاری را کرد که طرف مقابل یعنی انگلستان می‌بایست انجام می‌داد. چون این دولت نمی‌خواست با مصدق به سازشی برسد و نیز حاضر نبود صنعت نفت ایران حالت عادی پیدا کند و بحران مالی مرتفع گردد و آن دولت - چه با وساطت بانک جهانی یا هر سازمان دیگر حاضر نبود از درخواست خود برای کسب یک امتیاز جدید دست بردارد یا در غرامتی که بابت سود شرکت تا سال ۱۳۷۲ مطالبه می‌کرد، تخفیفی بدهد. اگر پیشنهاد بانک مورد قبول واقع می‌شد، باز هم بریتانیا علنا خواهان انجام حداکثر تقاضای خود و سقوط حکومت مصدق بود. اما سرنوشت هر نبرد را تاکتیک‌های دو طرف تعیین می‌کنند. اگر سازش و صلح موقتی برقرار می‌شد و دولت ایران می‌توانست با درآمد نفت دست به اقدامات اصلاحی در داخل بزند و اصلاحات سیاسی و اجتماعی را پیگیری کند، و موضع خود را بهنحو چشمگیری در داخل و خارج ایران تقویت می‌نمود، بریتانیا دیگر چاره‌ای جز قبول یک حل و فصل منطقی و معقول نداشت. از همین رو تصمیم به رد پیشنهاد بانک جهانی، اگر بزرگترین اشتباه دوران فعالیت سیاسی مصدق تلقی نشود، حداقل بزرگ‌ترین اشتباه دوران زمامداری او بوده است. اما مصدق که قهرمان بیرون انداختن انگلیسی‌ها نزد مردم شده بودT نمی‌خواست با قبول کردن پیشنهادات اینچنینی در انظار بخشی از مردم ایران سازشکار با غرب جلوه کند. نقد دیگر کاتوزیان به مصدق درباره شیوه مواجهه او با متحدان سیاسی‌اش و روندی ا‌ست که منجر به فروپاشی و شکاف در جبهه ملی و به‌خصوص جدا شدن نیروهای مذهبی از آن شد. به این ترتیب با شکست خوردن مذاکرات و از هم پاشیدن اتحاد نیروهای ملی و مذهبی، مخالفان داخلی و خارجی مصدق راه را برای سرنگونی غیرقانونی او از راه یک کودتا هموار دیدند. موضوعی که کتاب با دسته‌بندی مخالفان داخلی و خارجی و نقش هرکدام در کودتای ۲۸ مرداد آن ‌را بازخوانی کرده است.

بسیاری از کتب مربوط به دوران ملی شدن نفت و کارنامه دکتر مصدق، با کودتای ۲۸ مرداد به پایان می‌رسند، اما کاتوزیان حوادث سال‌های پس از کودتا را نیز بررسی کرده است. او از محاکمه مصدق و مواضع سیاسی و حقوقی نخست‌وزیر محبوس آغاز می‌کند. مطالعه محاکمه مصدق شناخت دقیق‌تری از کاراکتر مصدق نیز به‌دست می‌دهد. در سال‌های پس از کودتای ۲۸ مرداد، نیروهای سیاسی که ذیل نام جبهه ملی ایران همراه با مصدق و آرمان او بودند، تلاش‌های مختلفی را برای بازگشت به صحنه سیاسی صورت دادند. تلاش‌هایی که در نهضت مقاومت ملی، جبهه ملی دوم و جبهه ملی سوم متعین شد. بازخوانی این تلاش‌ها و توجه به نقش مصدق (که در این سال‌ها در حصر بود) در جایگاه رهبر معنوی جبهه ملی، فصول پایانی کتاب دکتر کاتوزیان را تشکیل داده است.

به این ترتیب، مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران، منبع بسیار مناسبی‌ است برای آن‌که با کاراکتر سیاسی دکتر مصدق و پهنه طولانی سیاست‌ورزی‌های او آشنا شویم و به‌خصوص درباره نهضت ملی نفت و علل شکست آن تاملی دوباره کنیم.

 

1. «نوشته‌های پراکنده» مجموعه مقالات بابک احمدی، نشر مرکز.

«مصدق و مبارزه برای قدرت در ایران»، همایون کاتوزیان، ترجمه فرزانه طاهری، نشر مرکز

 

همایون کاتوزیان محمد مصدق

دیگر مطالب نقد کتاب

چهره‌ای تازه از حیدرخان عمواوغلی

حیدرخان عمواوغلی یکی از چهره‌های درخشان انقلاب مشروطه بود که به خصوص مورد توجه جناج رادیکال نهضت مشروطه قرار داشت. زندگی او به عنوان یک مبارز انقلابی با دیدگاه‌های چپ، مثل زندگی هر انقلابی دیگری، مسیری سنگلاخ و پرپیچ‌وخم بود. از آغاز که در شهریور 1281 خورشیدی برای نصب یک کارخانه برق در شهر مشهد به ایران آمد تا بهار سال 1290 که به اجبار تبعید از ایران رفت، زندگی او فراز و نشیب‌ها زیادی را سپری کرد. درباره زندگی و فعالیت‌های حیدرخان چندین کتاب تاکنون منتشر شده و به تازگی نیز روایتی تازه از زندگی این انقلابی سوسیالیست ایرانی منتشر شده که سوال‌هایی تازه درباره سوسیال دموکراسی در ایران طرح کرده است.


زندگی کوتاه تقی ارانی

تشکیل دادگاه برای زندانیان سیاسی پدیده‌ای تازه بود که اولین بار در مورد گروه 53 نفر برگزار شد. شاخص‌ترین چهره این گروه، تقی ارانی بود که 18 اردیبهشت 1316 در منزلش در تهران به دست پلیس رضاشاه دستگیر شد. زندگینامه تقی ارانی، مهم‌ترین چهره متفکران چپ مستقل با عنوانِ «تقی ارانی: یک زندگی کوتاه» نوشته یونس جلالی اخیرا در نشر مرکز منتشر شده است. این زندگینامه به قولِ مولفش نوعی سفرنامه است، روایت دورانی که یک قرن با ما فاصله دارد اما منظرها و مشغله‌های آن تفاوت چندانی با چالش‌های زمان حال ندارند. این از یک‌سو کُندی تغییرات بنیادی جوامع را نشان می‌دهد و از سویی این واقعیت را بیان می‌کند که تحولات تاریخی تنها پس از سپری شدن دوره‌های طولانی به وقوع می‌پیوندند. جلالی کشفیات نظریِ ارانی را موضوع محوری کتابش می‌خواند، یافته‌هایی که به قیمت جانِ قهرمان کتاب تمام شد و زندگی او را کوتاه کرد.


بعد از حمید اشرف

بازخوانیِ تاریخ معاصر خاصه روند تحولاتِ سیاسی کشور بدون پرداختن به جریانات و احزاب سیاسی موثر در ادوار مختلف ممکن نخواهد بود. یکی از این جریان‌های سیاسی «سازمان چریک‌‌های فدایی خلق ایران» است که در تاریخ معاصر ما نقش بسزایی داشته و از این‌رو در چند دهه گذشته تفسیرها و تحلیل‌های مختلفی پیرامون عملکرد این سازمان مطرح شده است. کتاب «در وادی انقلاب» که به تازگی به گردآوری انوش صالحی در انتشارات نگاه منتشر شده است، مواضع و دیدگاه‌های سازمان چریک‌‌های فدایی خلق ایران را در دورانِ سرنوشت‌ساز منتهی به انقلاب 57 یعنی سال‌های 1355 تا 1357 بررسی می‌کند که سازمان به مرحله تازه‌ای از مبارزه عملی وارد می‌شود که آن را «توده‌ای شدن مبارزه» می‌خواند. بررسی مواضع و دیدگاه‌های سازمان چریک‌‌های فدایی خلق ایران به‌عنوان شاخص‌ترین جریان چپ آن دوره در آستانه انقلاب برای درک چرایی تحولات سیاسی آن دوره ضرورت دارد. «در وادی انقلاب» این امکان را فراهم می‌کند تا خواننده مشتاق تاریخ معاصر ایران با بازخوانی اسناد و مدارک سازمانی به شناختِ بی‌واسطه‌ای از مواضع یکی از مهم‌ترین جریان‌های سیاسی آن ایام دست پیدا کند. در واقع این کتاب بیش از آنکه به تحلیلِ سازوکار و افکار و عقاید این جریان سیاسی بپردازد، به گردآوری اعلامیه‌ها و سایر اسناد و مدارک مربوط به سازمان چریک‌‌های فدایی خلق ایران در حد فاصل تیرماه 1355 تا اسفند 1357 پرداخته است.


جوانان همچون طبقه

آیا همان‌گونه که قائل به سیاستِ جنسیتی، سیاست طبقاتی، سیاست طبقه کارگر یا سیاست تهی‌دستان هستیم می‌توانیم از مقوله‌ «سیاست جوانان» نیز سخن گفت؟ این پرسشی است که آصف بیات در مقاله «سیاست جوانی یا شیوه سیاست‌ورزی جوانان» مطرح می‌کند و سپس به صورت‌بندیِ شکل‌های بروزِ این سیاست‌ورزی می‌پردازد. او سعی می‌کند با تحلیلِ جوانان به‌عنوانِ مقوله‌ای با سیاست‌های مشخص به خود، لوازم مورد نیاز برای درک این گروه جامعه را تدارک ببیند. در این مسیر، شناختِ مطالبات جوانان از ضروریاتی است که به سیاست جوانان شکل می‌دهد. اگرچه به‌گفته آصف بیات، برخی در نگاه به جوانان به‌عنوان یک مقوله هدفمند تردید دارند یا آن را تنها یک ابداع تصور می‌کنند، سیاست‌ورزی جوانان خاصه در این دوران مقوله‌ای اساسی است که با تحلیل آن می‌توان به سازوکار برخی از جنبش‌های اجتماعی نیز پی برد.     


16 آذر هر سال

سازمان دانشجويان دانشگاه تهران به‌عنوانِ تجربه‌اي آغازين در زمينه فعاليت‌هاي دانشجويي ايران، موضوع كتابي با همين عنوان است كه پيشينه مبارزات دانشجويي در ايران بين سال‌هاي 1320 تا 1332 را بررسي كرده است. ابوالحسن ضياء ظريفي مولفِ «سازمان دانشجويان دانشگاه تهران»، در اين كتاب نشان مي‌دهد كه اين سازمان به‌عنوان تجربه‌اي ابتدايي در عرصه فعاليت‌هاي دانشجويي در سال‌هاي مياني دهه بيست، دست‌كم به لحاظ انسجام صنفي و تأثير سياسي ديري نمي‌پايد كه به نهادي نيرومند و موثر در عرصه سياست بدل مي‌شود كه از حيثِ صنفي و سياسي در تاريخ معاصر ما بديلي نداشته است. اين كتاب در چهار بخش عمده به‌طور مفصل پيشينه تاريخي مبارزات دانشجويي، اعتراضات دانشجويي و سازماندهي مبارزات و شكل‌گيري سازمان دانشجويان دانشگاه تهران و جنبش‌هاي موثر دانشجويي در داخل و خارج از كشور را مورد واکاوی قرار مي‌دهد و از اين منظر، مي‌توان گفت از جامع‌ترين آثاري است كه به زواياي مختلفِ جنبش‌هاي دانشجويي ايران پرداخته و در اين مسير از تحليل و شرح كوچك‌ترين جزئيات و تحركات دانشجويي چشم‌پوشي نكرده است. از اين‌روست كه كاوه بيات، تاريخ‌نگار معروف معاصر كه بر دوره مشروطه و پهلوي تسلط كافي دارد، در مقامِ دبير اين مجموعه، اين كتاب را گام موثري در بازشناسي وجهي از فعاليت‌هاي دانشجويي مي‌خواند كه چندان به‌درستي شناخته نشده است.


تماما مخصوصِ معروفی

عباس معروفی، نویسنده و روزنامه‌نگار معاصر روز پنجشنبه دهم شهریور 1401 در غربت از دنیا رفت. معروفی که اواخر دهه شصت با رمان «سمفونی مردگان» شناخته شد، سال‌ها ناگزیر دور از وطنش و در آلمان زندگی کرد تا عاقبت به دلیل ابتلا به بیماری سرطان یا به قولِ خودش «غمباد»، در سن 65 سالگی در برلین درگذشت. عباس معروفی، متولد 27 اردیبهشت سال 1336 در تهران، از دهه شصت فعالیتِ جدی در زمینه ادبیات را زیر نظر هوشنگ گلشیری و محمدعلی سپانلو آغاز کرد. سال 1369 مجله‌ ادبی «گردون» را راه‌اندازی کرد که چند بار او را پای محاکمه کشاند و دست آخر هم به دلیل توقیف مجله‌اش و تنگ شدن فضای فرهنگی و قتل‌های زنجیره‌ای و مدتی بازجویی در تنگنا قرار گرفت و از ایران رفت. از میان آثاری که او در تبعید نوشت، «تماما مخصوص» او اهمیتی خاص دارد چراکه خود نویسنده و تجربیاتش در این رمان حضوری چشمگیرتر دارد و از این‌رو شاید بتوان آن را نوعی زندگینامه نویسنده دانست گرچه این کتاب درواقع، رمانی است که بر اساس تجربیات زیسته نویسنده نوشته شده و مایه داستانی آن بر این وجه غلبه دارد. 


نامه‌های پر تب‌وتاب بورخس

نامه‌ها شخصی‌ترین مکتوباتِ افراد است که مکنونات درونی و احساسات و افکار پنهان و پیدای آنان را نشان می‌دهد. از این‌رو شاید از خلالِ نامه‌های افراد بیشتر می‌توان به شخصیت، تجربیات زیسته‌شان و روزگاری که سپری کردند پی برد. نامه‌ها به‌طور معمول آخرین بخش از مجموعه آثار چاپ‌شده نویسندگان هستند که گویا بیشتر به درد حرفه‌ای‌ها و منتقدان ادبی می‌آیند اما نامه‌ها خاصیت دیگری نیز دارند و آن اهمیتی است که در زندگینامه‌نویسی افراد پیدا می‌کنند. روایتِ خود افراد از آنچه بر آنان گذشته، بی‌تردید معتبرین روایت از زندگی آن‌هاست. اما اینکه نامه‌ها رد میان دیگر نوشته‌های نویسندگان و هنرمندان کمتر به‌حساب می‌آیند، شاید به این دلیل هم باشد که «نامه» رفته‌رفته ارزش اجتماعی خود را از دست داده و بیشتر خصوصی و حاشیه‌ای به شمار می‌رود. گرچه این اواخر، نامه به‌عنوان یک نوع ادبی شناخته شده و در میان ادبیات جدی و سرگرم‌کننده، جایگاهی برای خود دست‌وپا کرده‌ است. بورخس که نامه‌های او یک دهه بعد از مرگش کشف شد، نامه را تا حدی پوچ و ماحصل ایده‌های ناپخته می‌داند و البته معتقد است گاه نامه متنِ پرمایه‌ای خواهد بود.  نامه‌های او به دو تن از دوستانش که این اواخر در کتابی با عنوان «نامه‌های پر تب‌وتاب» ترجمه و منتشر شد، از ایده‌هایی خبر می‌دهد که بعدها در داستان‌ها و جهانِ نویسنده ظاهر شدند. در سالروز تولد بورخس (24 اوت 1899- 14 ژوئن 1986) مروری می‌کنیم بر نامه‌های یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان قرن بیستم که به مناسبت صد سالگی او منتشر شد.