مشروحه‌ای درباره مصدق

طرحی از چهره دهخدا از خلال نامه‌های ‌سياسی او

1399/11/21

نامِ علی‌اكبر دهخدا شايد بيش از همه با لغت‌نامه مشهورش پيوند خورده باشد چراكه شنيدن نام دهخدا ما را بيش از همه به ياد اين دستاورد فرهنگی او مي‌اندازد. اما اگر از سترگی كار دهخدا كه يك‌تَنه به‌اندازه يك فرهنگستان كار كرد و بابتش ديناری هم نگرفت بگذريم، بايد يادآوری كنيم كه دهخدا زماني كه در اواخر عمرش ناگزير خانه‌نشين شده بود تأليف لغت‌نامه‌اش را به انجام رساند. شايد به دليل اهميت و سترگی اين كار دهخدا، بر اهميتِ آثار ديگر او ازجمله «چرند و پرند» كه ابتدا در روزنامه «صوراسرافیل» در دوران مشروطه منتشر شد، كمتر تأكيد شده است. از آن مهم‌تر، شخصيتِ سياسی و خلق‌وخوی دهخداست كه در سايه مانده و انتشار «نامه‌های سياسی دهخدا» از اين منظر دارای اهميت بسيار است كه بخشی از زندگی و زمانه او را بازتاب مي‌دهد. اين كتاب آن مقدار از نامه‌هاي دهخدا را در برمی‌گیرد كه جنبه سياسی و اجتماعی دارند و ازجمله آن‌ها، نامه‌هايی است كه دهخدا در مورد وقايع شهريور 1320 نوشته است كه در ادامه به بازخوانی اين دو نامه خواهيم پرداخت و در ضمن مروری خواهيم داشت بر كتابِ «نامه‌های سياسی دهخدا» كه به كوشش ايرج افشار در نشر روزبهان منتشر شده است.

 

شجره دهخدا در چند خط

«حالا نزديك شصت‌وسه سال از عمر من می‌گذرد. پدر من خان‌‌بابا پسرِ خان‌ آقاخان، پسرِ مهرعلي خان، پسرِ رستم خان، پسر سيف‌الله خان است. مهرعلی خان، سپاهی بوده است و سِمت سرداری داشته و از او شمشيرها و چند عدد نيزه و سه خنجر با دسته عاجِ سنگ‌نشانده و پيراهني كه دو بار تمام قرآن در پشت و روي او نوشته بود، ‌بر جای بود كه من در دوران طفوليت آن‌‌ها را ديده بودم. پدرِ من كه در اول بار با زن‌عموی خود ازدواج كرده بود، از او فرزندی نداشت و در سن كهولت مادرِ مرا به زني گرفت و از او خدا بدو دختري عطا كرد كه در دو سالگي بمرد و پس از آن، ‌من و بعد از من،‌ خواهری و بعد از آن، برادرم يحيي خان و سپس برادرِ ديگرم ابراهيم خان به وجود آمديم.» دهخدا زندگينامه خود را با اين شجره آغاز می‌كند و بعد می‌رسد به تحصيلاتش كه نزد مرحوم شيخ غلامحسين بروجردی، دروس قديمه را فراگرفت از صرف تا اصول فقه و كلام و حكمت، بعدها كه مدرسه سياسی در تهران افتتاح شد در آن مدرسه مشغول تحصيل شد. محمدحسن فروغی معلم ادبيات فارسي آن مدرسه بود و گاه تدريس ادبيات كلاس را به عهده دهخدا می‌گذاشت. در همين دوران بود كه دهخدا به آموختن زبان فرانسه را پرداخت. چندی بعد كه معاون‌الدوله غفاری به سفارت ايران در بالكان منصوب شد، دهخدا را با خود به اروپا برد و دهخدا دو سال در اروپا و بيشتر در وين، پايتخت اتريش اقامت داشت و در آنجا زبان فرانسه و معلومات جديد را تكميل كرد. زمانی كه به ايران بازگشت انقلاب مشروطه در گرفته بود و در همان دوران سال 1325، دهخدا با ميرزا جهانگیرخان شيرازی و قاسم خان روزنامه «صوراسرافیل» را منتشر كرد كه از نشرياتِ مهم دوران مشروطه بود و دهخدا در آن «چرند و پرند» را با امضای «دخو» می‌نوشت. «قلم دهخدا هيچ‌كس را بی‌نصيب نمی‌گذارد. طنزهای او نشان می‌دهد كه در جريان كاملِ نوسانات اجتماعی-سياسی روز است و كمتر واقعه مهمی از چشمان تيزبينش مخفی است.»

سنگ بنای معارف مملكت

خلق‌وخوی دهخدا، رويكرد سياسی او و قلمِ صريح و طنز و عتابش را از به‌طور خاص می‌توان از دو نامه‌اش مربوط به بعد از شهريور1320 دريافت. يكی از اين نامه‌ها در بيست‌وسوم دی 1324 نوشته شده برای انتشار در روزنامه اطلاعات و ماجرای آن با وضعيت معيشت دهخدا ارتباط دارد كه بحثِ آن به مجلس كشيده است. «هفته پيش در جرايد خواندم كه آقاي مصدق‌السلطنه از اوضاع معاشی اينجانب در مجلس شورا تذكري داده‌اند و دولت فعلی هم وعده مساعدت كرده است. اينجانب هیچ‌وقت تمنای اين تذكر را نكرده بودم. مع‌هذا چون ناشی از حسن نيتی است متشكرم. ليكن زايد نمی‌بينم يادآور شوم كه نگاه‌داشتن يك تن، ناراضی‌تر كردن سايرين كه -كه اكثريت هستند- خواهد بود.» تذكرِ مصدق در مورد زندگيِ دهخدا و اوضاع معاش او بهانه‌ای است برای دهخدا تا از وضعيت سياسی و فرهنگی كشور انتقاد كند: «زمامداران هرچه زودتر بايد سعی كنند اوضاع عمومی به حال عادی پيش از جنگ نزديك شود و عامه مردم مرفه باشند و هم يادآور می‌شوم كه كمك به امثال اينجانب اين است كه محصول زحمات علمی يك عمرشان در دسترس عامه گذاشته شود.» بعد از اوضاع فرهنگی كه در آن نه از حق‌التأليف خبری هست و نه از امكان انتشار آثار فرهنگی برای دسترس عموم مردم. «اين بنده گذشته از چندين ترجمه و تأليف كوچك و بزرگ، در مدت بيش از سی سال مشغول تأليف يك فرهنگ زبان فعلی اعم از فارسی و عربی و اعلام رجال و جغرافيايی و لغات فنون و علوم بوده‌ام و از بيست‌وچند سال به اين طرف يك دينار به اسم حق تأليف يا انواع آن نه من تقاضا كرده‌ام و نه دولت به من داده است. فقط از دو سال قبل دولت درصدد برآمد كتاب لغت مرا كه در حدود چهل هزار صفحه پنجاه سطری سه‌ستونی است به چاپ برساند و در تمام اين مدت به‌قدری مشكلات پيش آوردند كه بيش از پانصد صفحه به چاپ نرسيده و از دی‌ماه سال گذشته هم به عللی كه بر بنده مجهول است به مطبعه قدغن شد كه اين كتاب چاپ نشود.» جالب اينجاست كه لغت‌نامه دهخدا بدون هیچ‌گونه عايدی برای دهخدا در اختيار وزارت فرهنگِ دولت وقت بوده است و بعد از چندين بار چاپ مستقيم از سوی دولت بدون هيچ پرداخت يا اطلاعی براي هر بار چاپ به مؤلف، سرانجام مورد سانسور واقع می‌شود و چاپ آن بدون هيچ دليلی متوقف می‌ماند. «ناگفته نماند كه برای اين كتاب هم نه قراردادی مابين من و دولت بود و نه ديناری به من داده می‌شد. خود وزارت فرهنگ مستقيما با مطبعه قراردادی بسته بود و كاغذ لازم را هم خود دولت خريداری می‌كرد و به مطبعه می‌فرستاد و حتی قرار نبود يك جلد هم از اين كتاب به مؤلف داده شود. الان هم كه اين سطور را به روزنامه اطلاعات مي‌فرستم هنوز كار طبع اين كتاب -كه شايد سنگ اساسی بنای معارف اين مملكت است و در دنيا هر جا كه شروع به كار كرده‌اند از كتاب لغت شروع شده است- متوقف است. اگر اجازه فرماييد در همين نزديكی‌ها من در چند سطری شرح اين كتاب را به روزنامه بفرستم و امر به درج آن فرماييد تا شايد پس از من مُسَوَّده‌های اين كتاب برای پيچيدن گل‌گاوزبان و بنفشه به عطاري‌های سر گذر فروخته نشود.»

مشروطه را به ياد آر

دهخدا در سال 1332 در روزنامه «باختر امروز» مطلبی به چاپ مي‌رساند درباره حكومت دكتر مصدق كه در چندين روزنامه نقل می‌شود. او در اين متن تذكاری می‌نويسد خطاب به مردم كه مشروطه و هدف آن را به ياد بياورند و از دخالت بيگانه بهراسند. «در اين موقع كه وطن عزيز ما لحظات بحرانی عظيمی را طي می‌كند، وظيفه هر فرد است كه آنچه را به خير و صلاح مملكت می‌داند بيان كند و هموطنان خود را به جريانات روز و سياست‌های مخربِ اجانب متوجه سازد. به همين علت نگارنده اين سطور -كه عمری از نزديك ناظر جريان‌های وقت بوده و هميشه هدفی در دوره زندگانی طولانی خود جز استقلال و آزادی مملكت و ترقی و تعالی ملت نداشته- چنين احساس كرد كه در اين موقع خطير بايد از اظهارنظر خودداری نكند، مبادا در آينده پيش وجدان خود شرمسار شود. هموطنان عزيز بايد به خاطر بياورند كه نهضت مشروطه‌خواهی ايران اساسا نهضت ضداستعمار بود و هدفی جز استقلال مملكت نداشت. شاهد اين دعوی مقالات سيد جمال‌الدين مرحوم در عروه‌الوثقی و روزنامه قانون و ثريا و پرورش و حبل‌المتين كلكته و كتاب ابراهيم‌بيك و امثال آن است.»

تفكرات ناسيوناليستی از انواع آن در دوران متصل به مشروطه و بعد از آن در ايران رواج يافته بود و نمونه‌های متفاوت آن را در دولتمردان و اهل سياست و فرهنگ می‌توان ديد. ازجمله در آثاری از دهخدا و هدايت و نامداران مشروطه كه اينان مدافع نوعی از وطن‌پرستی بودند كه گاه با رگه‌هايی از رمانتيسم درمی‌آمیخت و در هر حال دل در گروِ وطن و استقلال آن داشت. در همين نوشته دهخدا مي‌توان نوع وطن‌پرستی و نگاه او را به وطن ديد كه وامدار مشروطه و آرمان‌های اين جنبش است. «مردم وطن‌پرست مملكت چون می‌ديدند كه اجانب دارند بر تمام شئون مُلك مسلط می‌شوند و با تحصيل امتيازات دائم خرده‌خرده استقلال اقتصادی و سياسی ما را از ميان می‌برند و برای وصول به مقاصد سوء خود با كمال سهولت بر يك تن از مردم ايران كه شاه ناميده می‌شد به علت ضعف نفس او يا به‌وسیله تهديد و تطميع او مسلط می‌شده‌اند، درصدد برآمدند تا وضع را تغيير دهند و در مقابل اجانب مردم را بيدار و مجهز كنند و به عبارت ديگر رژيم مشروطه را در ايران مستقر نمايند. در رژيم مشروطه چون حكومت به دست ملت می‌افتاد و اختيارات شاه محدود می‌شد اجانب ديگر نمی‌توانستند به‌وسیله تهديد يا تطميع يا ضعف نفس بر وی مسلط شوند و به‌وسیله او امتيازاتی بگيرند و هر روز لطمه‌ای نو به استقلال دينی و اقتصادی و سياسی ما بزنند. بنابراین چنان‌که ملاحظه می‌شود اساس نهضت مشروطیت ایران اولا همان نهضت استقلال‌طلبی و ضداستعماری و برای جلوگیری از دادن امتیازات متوالی به روسیه تزاری و انگلستان بوده و موضوعات دیگر هر اندازه هم مهم باشد در درجه دوم از اهمیت قرار گرفته و از لوازم مشروطیت بوده است.»

دهخدا این یادآوری را ابتدای مطلبش می‌آورد تا از شباهتِ نهضت مشروطه با نهضت ملی بگوید: «نهضت ملی امروز ایران در اساس با نهضت مشروطیت یکسان است و امروز هم ملت ایران هیچ امری را ولو بسیار مهم باشد با استقلال اقتصادی و سیاسی مملکت و قطع ایادی بیگانگان برابر نمی‌کند و همه‌چیز را در صورت لزوم فدای این هدف عالی خواهد کرد و غیر از این هم نباید باشد؛ زیرا تا سلطه اجانب از مملکت قطع نشود و ملت ایران روی پای خودش نایستد هیچ‌یک از مفاهیم آزادی و دموکراسی و ترقی و تعالی مملکت و حتی دیانت و اخلاق و سایر آرزوهای ملی تحقق‌پذیر نیست و ملتی که در چنگ اجانب اسیر باشد و زندگانی به مراد آن‌ها کند به هیچ‌یک از این مظاهر عالیه ملیت دست نخواهد یافت.» دهخدا زمانی این مطلب را نوشت که به‌زعم او جمعی مغرض به بهانه دروغین حفظ قانون اساسی و امثال آن درصدد لطمه به نهضت ملی ایران برآمده و موانعی سر راه به ثمر رسیدن مبارزات ملت در راه استقلال و درهم‌شکستن استعمار می‌تراشیدند. «به اشخاصی که به‌واسطه کمک به دکتر مصدق و نهضت ملی ایران آبرویی پیدا کرده بودند امر مشتبه شده است. آن‌ها تصور کرده‌اند واقعا ملت ایران شیفته کمالات و شخصیت آن‌هاست؛ غافل از اینکه این مردم خودپسند در سایه نهضت ملی ایران عنوان پیدا کرده‌اند، والا غالب آن‌ها شایستگی ضَباطی یک اداره را هم نداشتند.»

 بعد، دهخدا حکایتی از لافونتن، افسانه‌سرای فرانسوی نقل می‌کند به نام «ارابه و مگس» که داستانش به این قرار است: ارابه را شش اسب نیرومند از گردنه‌ای بالا می‌برند. مگس گاهی بر یال و دم اسب‌ها و گاهی روی بینی ارابه نشسته و حماسه‌سرایی می‌کند. وقتی ارابه به بالای گردنه می‌رسد مگس می‌گوید: الحمدالله مساعی من به نتیجه رسید؛ اینک باید اجر مرا بدهند. دهخدا معتقد است که حکایت جمعی از اشخاص خودپسند کم‌مایه دور و بر مصدق که می‌خواهند مزد هم بگیرند بی‌شباهت به مگسِ لافونتن نیست. «نهضت را کسی به وجود نیاورده، نهضت خود به وجود آمده است و سیر خود را خواهد کرد.» دهخدا در آخر خطاب به مردم ایران می‌گوید که باید کنار دکتر مصدق و نهضت ملی بایستند و از هیچ نوع مساعدت کوتاهی نکنند. «امروز تکلیف مردم ایران از وضیع و شریف، کوچک و بزرگ این است که با جان و دل به دولت ملی کمک کنند و از بذل جان و مال در راه توفیق نهضت خودداری ننمایند.»

علی‌اکبر دهخدا پس از آنکه محمدعلی شاه خلع و فراری شد به نمایندگی مجلس شورای ملی رسید و با شروع جنگ جهانی اول تهران را ترک کرد و به نقطه‌ای پرت پناه برد و در انزوا به گردآوری لغات و فیش کردنِ آن‌ها پرداخت تا لغت‌نامه‌ای تدوین کند. دهخدا در دوران پهلوی اول سالیانی ریاست مدرسه عالی حقوق و علوم سیاسی تهران را بر عهده داشت تا اینکه با اوج نهضت مشروطه و روی کار آمدنِ دکتر محمد مصدق جانی تازه گرفت و تمام‌قد به عرصه سیاست بازگشت و در دفاع از آزادی و ستیز با استبداد استعمار هرچه در توان داشت به کار انداخت و از دولت ملی دفاع کرد و «او را با قلم و قدم یاری کرد تا عواملی را که ممکن بود در راه حکومت ملی سدی و بندی ایجاد کنند از میان بردارد.»

دهخدا پس از برافتادن دولت دکتر مصدق تحمل این گردش مخالف زمانه را تاب نیاورد چراکه معتقد بود: «ما از شاه و گدا مهمان‌های چندروزه یا چندساله این مملکتیم. تنها خداوند متعال جاویدان است. این مملکت مال اخلافِ ماست؛ همان‌طور که اجداد ما به ما سپرده‌اند، باید به اخلاف خود بسپاریم. برای چندروزه کامرانی خود نباید راضی شویم که مورد نفرتِ معاصرین و نفرت و لعنِ فرزندان خود شویم.» دهخدا سرانجام در هفتم اسفند 1334، تنها دو سال بعد از سال سخت 1332 درگذشت.

 


نامه‌های سیاسی دهخدا علی‌اكبر دهخدا محمد مصدق

دیگر مطالب نقد کتاب

زندگی یک شورشی

میخائیل الکساندروویچ باکونین از چهره‌های انقلابی قرن نوزدهم بود که در 30 می 1814 در خانواده‌ای اشرافی در روسیه متولد شد. باکونین با رها کردن ارتش به جنبش رادیکال انقلابی پیوست و در کشورهای مختلفی به مبارزه پرداخت. او از مهم‌ترین چهره‌های آنارشیسم جمع‌گرا بود و با هر نوعی از قانون و حکومت مخالف بود. باکونین در سال‌های زندگی‌اش از فرانسه اخراج شد، در آلمان هم بازداشت شد و به مرگ محکوم شد. در اتریش هم همین اتفاق برایش تکرار شد و در نهایت به روسیه بازگردانده شد و در آنجا به زندان و تبعید محکوم شد اگرچه در نهایت دست به فرار زد. باکونین زندگی شگفت‌آوری داشت و نظریه سوسیالیسم آزای‌خوانه‌‌ای که در دوره پایانی عمرش مطرح کرد هنوز اهمیت دارد.  


پس از کودتا

برنامه کتاب فرانکلین، یک برنامه سازمان آمریکایی خصوصی و غیرانتفاعی بود که در سال 1331 در بحبوحه جنگ سرد تأسیس شد. نهادهای دولتی و برخی از شرکت‌های خصوصی ایالات متحده در شکل‌گیری این برنامه و حمایت مالی از آن نقش داشتند. با توجه به شرایط دورانی که موسسه فرانکلین در ایران پا گرفت و نیز نقش عمده آمریکا در شکل‌گیری این نشر، تاکنون بحث و نظرات متفاوتی درباره این موسسه و عملکرد آن شکل گرفته است که عمدتا به نقش حمایتی و تفکر حاکم بر این موسسه انتقاداتی دارد و البته بخش عمده‌ای از صاحب‌نظران نیز این موسسه را آغازگر نشر مدرن ایران می‌دانند که در عین حال بنا داشت با تسلط تفکر لیبرال، بدیلی برای تفکر مسلط چپ در ایران ایجاد کند. کتابِ «برنامه کتاب فرانکلین در ایران: آموزش و جنگ سرد فرهنگی در خاورمیانه» نوشته مهدی گنجوی تحقیقی مفصل بر مبنای اسناد و مدارک موجود درباره این موسسه است که اخیرا با ترجمه زهرا طاهری در نشر شیرازه منتشر شده است. این کتاب می‌کوشد ضمن بررسی اسناد و تحلیل تاریخیِ تأثیرات بین‌المللیِ برنامه کتاب فرانکلین (1331-1356) در زمینه صنعت چاپ و انتشار کتاب و سیاستگذاری‌های آموزشی در خاورمیانه، مناسبات بین امپریالیسم، دولت و نظام تولید دانش را نیز مورد بررسی قرار دهد.


نویسنده‌ای که از میان مردم برخاست

جلال آل‌احمد بی‌تردید یکی از مسئله‌زاترین روشنفکران و نویسندگان معاصر بوده است که موافقان و مخالفان بسیاری داشته و آرا و نظراتش به ویژه در «غرب‌زدگی» با انتقادات زیادی مواجه شده است. او از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین روشنفکرانِ صد سال اخیر ایران خوانده‌اند که حضوری فعال در فضای فرهنگی و سیاسی دورانش داشت و به‌واسطه نزدیکی و دوستی با خلیل ملکی و مصطفی شعاعیان بیش از دیگر نویسندگان زمانه‌اش به‌عنوان نویسنده‌ای سیاسی شناخته شد. امید طبیب‌زاده، پژوهشگر و منتقد ادبی، اخیرا در کتابی با عنوان «جلال آل‌احمد و معاصرانش» به جنبه‌های مختلفی از این شخصیت فرهنگی-سیاسی پرداخته است. این کتاب در چهار مقاله، مناسباتِ آل‌احمد با معاصرانش هم‌چون نیما یوشیج، همایون صنعتی‌زاده، ابراهیم گلستان و ناصر وثوقی را بازخوانی کرده و جایگاهِ تعیین‌کننده جلال آل‌احمد را در دورانش نشان می‌دهد.


انشعابیون حزب توده سخن می‌گویند

انور خامه‌ای یکی از جوان‌ترین اعضای گروه معروف به پنجاه‌وسه نفر و یکی از سران انشعاب 1326 از حزب توده بود و از شاگردان تقی ارانی به شمار می‌رفت. همایون کاتوزیان در کتابِ تازه منتشرشده خود، «تاریخ چیست؟» در مقاله‌ای به زندگیِ سیاسی انور خامه‌ای پرداخته است. «تاریخ چیست؟» مجموعه مقالات، مصاحبه‌ها و یادداشت‌های کاتوزیان در چند سال اخیر است که در این کتاب برحسب موضوع آنها گردآوری شده است. مباحث نظری، تاریخ معاصر، ادبیات و خاطرات شخصی از بخش‌های مختلف کتاب است و بیراه نیست که تاریخ معاصر بخشِ خواندنی و مفصل کتاب باشد، چراکه همایون کاتوزیان در این سا‌ل‌ها بیش از هر چیز به اعتبار تاریخ‌نگاری‌هایش شناخته شده است. او در مقاله «انور خامه‌ای» یکی از مطالبِ بخش تاریخ معاصر کتاب، این فعال سیاسی را از ارادتمندان ارانی می‌خواند که در زندان مارکسیست شد.


چهره‌ای تازه از حیدرخان عمواوغلی

حیدرخان عمواوغلی یکی از چهره‌های درخشان انقلاب مشروطه بود که به خصوص مورد توجه جناج رادیکال نهضت مشروطه قرار داشت. زندگی او به عنوان یک مبارز انقلابی با دیدگاه‌های چپ، مثل زندگی هر انقلابی دیگری، مسیری سنگلاخ و پرپیچ‌وخم بود. از آغاز که در شهریور 1281 خورشیدی برای نصب یک کارخانه برق در شهر مشهد به ایران آمد تا بهار سال 1290 که به اجبار تبعید از ایران رفت، زندگی او فراز و نشیب‌ها زیادی را سپری کرد. درباره زندگی و فعالیت‌های حیدرخان چندین کتاب تاکنون منتشر شده و به تازگی نیز روایتی تازه از زندگی این انقلابی سوسیالیست ایرانی منتشر شده که سوال‌هایی تازه درباره سوسیال دموکراسی در ایران طرح کرده است.


زندگی کوتاه تقی ارانی

تشکیل دادگاه برای زندانیان سیاسی پدیده‌ای تازه بود که اولین بار در مورد گروه 53 نفر برگزار شد. شاخص‌ترین چهره این گروه، تقی ارانی بود که 18 اردیبهشت 1316 در منزلش در تهران به دست پلیس رضاشاه دستگیر شد. زندگینامه تقی ارانی، مهم‌ترین چهره متفکران چپ مستقل با عنوانِ «تقی ارانی: یک زندگی کوتاه» نوشته یونس جلالی اخیرا در نشر مرکز منتشر شده است. این زندگینامه به قولِ مولفش نوعی سفرنامه است، روایت دورانی که یک قرن با ما فاصله دارد اما منظرها و مشغله‌های آن تفاوت چندانی با چالش‌های زمان حال ندارند. این از یک‌سو کُندی تغییرات بنیادی جوامع را نشان می‌دهد و از سویی این واقعیت را بیان می‌کند که تحولات تاریخی تنها پس از سپری شدن دوره‌های طولانی به وقوع می‌پیوندند. جلالی کشفیات نظریِ ارانی را موضوع محوری کتابش می‌خواند، یافته‌هایی که به قیمت جانِ قهرمان کتاب تمام شد و زندگی او را کوتاه کرد.


بعد از حمید اشرف

بازخوانیِ تاریخ معاصر خاصه روند تحولاتِ سیاسی کشور بدون پرداختن به جریانات و احزاب سیاسی موثر در ادوار مختلف ممکن نخواهد بود. یکی از این جریان‌های سیاسی «سازمان چریک‌‌های فدایی خلق ایران» است که در تاریخ معاصر ما نقش بسزایی داشته و از این‌رو در چند دهه گذشته تفسیرها و تحلیل‌های مختلفی پیرامون عملکرد این سازمان مطرح شده است. کتاب «در وادی انقلاب» که به تازگی به گردآوری انوش صالحی در انتشارات نگاه منتشر شده است، مواضع و دیدگاه‌های سازمان چریک‌‌های فدایی خلق ایران را در دورانِ سرنوشت‌ساز منتهی به انقلاب 57 یعنی سال‌های 1355 تا 1357 بررسی می‌کند که سازمان به مرحله تازه‌ای از مبارزه عملی وارد می‌شود که آن را «توده‌ای شدن مبارزه» می‌خواند. بررسی مواضع و دیدگاه‌های سازمان چریک‌‌های فدایی خلق ایران به‌عنوان شاخص‌ترین جریان چپ آن دوره در آستانه انقلاب برای درک چرایی تحولات سیاسی آن دوره ضرورت دارد. «در وادی انقلاب» این امکان را فراهم می‌کند تا خواننده مشتاق تاریخ معاصر ایران با بازخوانی اسناد و مدارک سازمانی به شناختِ بی‌واسطه‌ای از مواضع یکی از مهم‌ترین جریان‌های سیاسی آن ایام دست پیدا کند. در واقع این کتاب بیش از آنکه به تحلیلِ سازوکار و افکار و عقاید این جریان سیاسی بپردازد، به گردآوری اعلامیه‌ها و سایر اسناد و مدارک مربوط به سازمان چریک‌‌های فدایی خلق ایران در حد فاصل تیرماه 1355 تا اسفند 1357 پرداخته است.