گونتر گراس

نویسنده‌ای که گذشته‌ آلمان را برملا کرد و گذشته‌ خودش را پوشاند

اِستِفِن کینزِر . ترجمه‌ی پیمان چهرازی
1400/07/26

گونتر گراس (2015-1927)، رمان‌نویس آلمانی، منتقد اجتماعی و برنده‌ی جایزه‌ی نوبلِ ادبیات را گروه کثیری وجدانِ اخلاقیِ سرزمین‌اش می‌دانستند، ولی وقتی او در 2006 فاش کرد که در طول جنگ جهانی دوم عضو «وافِن اِس‌اِس» [گُردان حفاظت حزب نازی] بوده، اروپائیان را در بُهت و حیرت فروبرد. جناب گراس قطعاً تنها فردِ نسل خود نبود که واقعیات زندگیِ خود در زمانِ جنگ را ‌پوشاند. ولی از آن‌جا که او یکی از روشنفکران برجسته‌ی عرصه‌ی عمومی بود که آلمانی‌ها را وادار به مواجهه با وجوه زشتِ تاریخ خود کرده بود، اعتراف او به این‌که در زندگی‌نامه‌اش دروغ گفته، خوانندگان را به‌شدت تکان داد و گروهی را برانگیخت تا از زاویه‌ی متفاوتی به بازنگری در زندگی و آثار او بپردازند.

گونتر ویلهِلم گراس در سرزمینی گسیخته از نفرت بزرگ شد. او در 16 اکتبر 1927 در شهر دانْسیک، از پدری آلمانی و مادری کاشوبی [اهل کاشوبیا، در لهستان]، از تیره‌های نژاد اسلاو با زبان و سنّت‌های خاصّ خود، به دنیا آمد. دانْسیک، در حال حاضر، دانسْک، و از شهرهای لهستان، در آن زمان شهر آزادی تحت اداره‌ی جامعه‌ی ملل بود، ولی مردم‌اش به رایش وفادار بودند. این شهر اولین منطقه‌ای بود که به تصرّف نازی‌ها درآمد.

مُوریس دیکسْتاین نویسنده و ناقد آمریکایی درباره‌ی این شهر نوشته؛ «دانْسیک، یکی از شهرهایی که بارهای بار مورد هجوم قرار گرفته و محل نزاع بوده، در طول دهه‌ی 1930 نماد قلمروهای گم‌شده‌‌ی آلمان، و کانون فعالیت‌های حزب نازی بود. در پایان جنگ، این شهر زیر لاشه‌سنگ‌ها مدفون شده بود و تمام ساکنین آلمانی‌اش بیرون رانده شده بودند... گراس موقعیتِ یگانه‌ای یافت تا به ما بیاموزد تاریخ چگونه رؤیاهای محلّی و زندگی‌های فردی را به چالش می‌کشد و زیر ضربات خود می‌گیرد

گونتر در سنّ دَه سالگی به سازمان کودکانِ حزب نازی، یونگ‌فُولک، پیوست و در 16 سالگی به نیروی پشتیبانیِ نیروی هواییِ آلمان ملحق شد. او بعدها، به‌مانند بسیاری از آلمانی‌های هم‌نسل خود، ادعا کرد که در هیچ‌گونه فعالیتِ عملی به‌عنوان نیرو‌ی جنگیِ نازی‌ها شرکت نداشته است.

او بعد از بازگشت به زندگیِ غیرنظامی به‌طرف هنر و شعر کشیده شد. او در رشته‌ی مجسمه‌سازی مشغول تحصیل شد و به حلقه‌ا‌ی از روشنفکران منتقدِ بی‌قید‌وبند ولی تأثیرگذار، موسوم به گروه 47، پیوست. او، به‌تشویق دیگر اعضای این حلقه، از جمله هاینریش بُل و اووِه جانسِن، تصمیم به ترک مجسمه‌سازی گرفت، و ازآن‌پس خود را وقف ادبیات کرد.

گراس در 1954 با آنّا مارگارِتا شوارتز، رقصنده‌ی سوئیسی، ازدواج کرد، که در 1978 به جدایی انجامید. همسر دوم‌اش، اُوتِه گِرونات، یک نوازنده‌ی اُرگ، او را نجات داد؛ او چهار فرزند از ازدواج اول‌اش داشت، و دو فرزندخوانده و دو فرزند از ازدواج دوم‌اش.

گراس در اواخر دهه‌ی 1950 در پاریس اقامت گزید و در زیرزمینی در پاریس «طبل حلبی» را نوشت. او در 1959 با انتشار این شاهکارِ فوق‌العاده خلّاقانه‌، به صف مقدّم ادبیات پس ‌از جنگ پا نهاد. ناقدان گستره‌ی جسورانه‌ی تخیل ادبی او را تحسین کردند؛ سرِ بُریده‌ی اسبی که مورد هجوم مارماهی‌های گرسنه قرار می‌گیرد؛ جنایتکاری که زیر دامنِ لایه‌لایه‌ی یک زنِ دهاتی پنهان می‌شود؛ و بچه‌ای که با صدای زیر وُ تیزِ خود شیشه‌ی پنجره‌ها را خُرد می‌کند؛ از جمله تصاویرِ به‌یادماندنی‌‌ای هستند که طبل حلبی را به موفقیت جهانی رساندند. این اثر از یک طرف تحسین جهانی را برای او به ارمغان آورد، و از طرف دیگر در خودِ آلمان او را با اتهام توهین به مقدّسات و هرزه‌نگاری مواجه کرد. گروهی گفتند که رفتار او در به‌کارگیریِ یک بچه‌ی کوتوله به‌قصد بازنمایی قربانیان نازیسم غیرمسئولانه بوده. گروه دیگری قابلیت این بچه در خلاصی از حکم مجازاتِ نازی‌ها به‌خاطر معلولیت جسمی، و بدفهمیِ‌ ظاهری‌اش از اِزاله‌ی بکارت توسط سربازان به‌عنوان هدیه‌ای به یک زنِ تنها را انزجارآور ‌دانستند. روابط جنسیِ درهم‌پیچیده‌ای در خلال این کتاب نَفیر می‌کشند.

«طبل حلبی»، که در کشورهای کمونیستی، از جمله لهستان، ممنوع شد، یکی از پرخواننده‌ترین رمان‌های مدرن اروپایی بوده. این کتاب در عین حال گراس را به یکی از سخن‌گویانِ پیشگامِ نسلی بدل کرد که به‌صِرف سنّ وُ سال‌شان این احتمال در موردشان وجود داشت که در جنایاتِ نازی‌ها مشارکت کرده یا وادار به مشارکت شده باشند.

قهرمان این کتاب، اُسکار ماتزِرات، که از نظر ذهنی به بزرگ‌سالی رسیده، آرزوی آن را دارد که در سه‌سالگی متوقف بمانَد و رشد نکند. او از آن‌پس با کوبیدن بر یک طبل حلبی، یکی از بی‌شمار اسباب‌بازی خود، که همیشه همراه خود دارد، منظور خود را می‌رسانَد و در لحظات حسّاس جیغ‌های چنان گوش‌خراشی می‌کشد که از صدایش شیشه‌ها می‌شکنند.

در شروع کتاب، ارتش نازی خاک لهستان را تصرّف می‌کند، که بعدتر توسط روس‌ها بیرون رانده می‌شود. اُسکار دو جنس‌ِ مخالف را کشف می‌کند، به دسته‌ای از کوتوله‌ها ملحق می‌شود که سربازان آلمانی را زیر نظر دارند، و به حکّاکی روی سنگ‌قبرها می‌پردازد. او بعد از جنگ به یک گروه جاز می‌پیوندد، ولی زندگیِ بی‌سروُصداتری را در پیش می‌گیرد. او می‌گذارد به قتلی که انجام نداده متهم‌اش کنند، در جریان دادگاه دیوانه شناخته می‌شود؛ او را به مؤسسه‌ای می‌سپارند، که او در آن خاطراتی را می‌نویسد که بدل به «طبل حلبی» می‌شود. اُسکار بازنماییِ ملت آلمان تلقّی شد که چنان جلوی رشد اخلاقی‌‌اش را گرفته‌اند و ازاین‌رو شهامت ممانعت از بروز نازیسم را نیافته است.

گراس، جایی در «طبل حلبی» می‌نویسد: «روزی بقّالی بود که یکی از روزهای ماه نوامبر مغازه‌اش را بست؛ چون در شهر اتفاقی افتاده بود؛ دست پسرش اُسکار را گرفت، تراموای شماره 5 را سوار شد و تا دروازه‌ی لانگ‌واسا رفت، چون آن‌جا هم، مثل سُوپُوت و لانگ‌پوئِه، کَنیسه‌ای در آتش می‌سوخت. این کَنیسه کم‌وبیش از آتش فرو ریخته بود و آتش‌نشان هم داشت تماشا می‌کرد، و فقط مراقب آن بود که شعله‌های آتش به ساختمان‌های دیگر کشیده نشود. بیرون کَنیسه‌ی متلاشی، عده‌ای با لباس نظامی و عده‌‌‌ای لباس‌شخصی کتاب‌ها، اشیاء آیینی و انواع لباس‌های عجیب‌وغریب را بر هم کُپّه کرده بودند. آن پُشته بر روی آتش بنا شده بود و بقّال از این فرصت استفاده کرد تا انگشت‌ها و انزجار خود را با این شعله‌ی همگانی گرم کند.» گراس، نویسنده‌ای شدیداً در ضدّیت با ملی‌گرایی، نسبت به کشور خود احساسی داشت که می‌توانست ترس و نفرت برانگیزد. بعضی از ناقدان گفته‌اند که اسکار، که عامدانه کوچک و ضعیف انتخاب شده، آن چیزی را نمادپردازی می‌کرد که گراس از آلمان در نظر داشت.

در دهه‌ها‌ی 1960 و 1970، بخش عمده‌ی آثار گراس به مضامین آلمانیِ یأس و سرخوردگی، سابقه‌ی نظامی‌گری، و چالش‌های پیشِ روی ساختن یک جامعه‌ی پسانازی (post-Nazi) می‌پرداخت. بزرگ‌ترین دستاوردهای آن دوره‌ی او «گربه و موش» (1961)، درباره‌ی مردی که بزرگیِ غیرعادیِ سیبَکِ گلویَش تا ابد او را از باقی آدم‌ها جدا می‌کند، و «سال‌های سگی»ِ (1963)، متأثر از جویس، که سه‌دهه از تاریخ آلمان را تشریح می‌کند و حاوی این ایده‌ی ضمنی است که این کشور پیشرفت چندانی نکرده است. این رمان‌ها، در کنار «طبل حلبی»، برسازنده‌ی چیزی بودند که گراس «سه‌گانه‌ی دانْسیک» خود ‌نامید.

گراس، در ادامه، سیاست‌های تسلیحاتی آلمان را به باد انتقاد گرفت، و متعاقب آن از حزب سوسیال‌دموکرات، آکادمیِ هنرهای برلین، و کلیسای لوتِری کناره‌ گرفت. او سلسله‌مراتب لوتری و کاتولیک را «هم‌دستانِ معنوی»ِ نازیسم نامید. او اِعمال سرکوب در کشورهای بلوک شرق را محکوم کرد و حکومت‌های تحت سیطره‌ی اصول‌گراهای دینی را مورد حمله قرار داد. در عین حال نقد‌های او غالباً با محکوم کردنِ سرمایه‌داریِ غربی، به‌خصوص سرمایه‌داری آلمانی، همراه بود.

بعد از آن‌که در 1989 دیوار برچیده شد، گراس اظهاراتی بر علیه اتحاد آلمان مطرح کرد؛ به باور او مردمی که مسئولیت هُولُوکاست را بر گردن داشت به ‌تاوانِ آن از حقّ زندگی در کنار هم در قالب یک ملت محروم بود. او پیشنهاد داد آلمان شرقی و غربی هم‌چنان برای مدتی جدا بمانند و بعدتر اتحاد نیم‌بندی تحت عنوان دولت‌های آلمانی‌زبان تشکیل بدهند. ولی نهایتاً، ضد نظامی‌گری سازش‌ناپذیر او، و هشدارهایش دراین‌باره که یک آلمانِ متحد می‌تواند ‌‌یک‌بارِ دیگر صلح جهانی را تهدید کند، برخی از هم‌وطنان‌اش را برانگیخت تا او را به‌عنوان یک اخلاق‌گرای مُلّا‌نُقَطی مورد انتقاد قرار بدهند که تماس با واقعیت را از دست داده است.

او در یک سخنرانی در 1990 گفت؛ «آشویتس حتی بر علیه حقّ تعیین سرنوشت، که دیگر آدمیان از آن برخوردارند، مُوضع می‌گیرد؛ چون یکی از پیش‌شرط‌های انزجار، در کنار دیگر انگیزه‌های کُهن‌تر، یک آلمانِ متحد و قدرت‌مند بود. ما نمی‌توانیم آشویتس را پشت سر بگذاریم. هیچ تلاشی هم نباید بکنیم، هرقدر هم که وسوسه‌اش قَوی باشد، چون آشویتس متعلّق به ما است، و تاریخِ ما را نشان‌دار کرده و – به‌‌خاطر خودمان!- امکان بصیرتی را فراهم کرده که می‌توان آن را این‌گونه خلاصه کرد؛ ’اینک سرانجام خودمان را می‌شناسیم‘».

در جریان دریافت جایزه‌ی نوبل ادبیات در 1999، این آکادمیِ سوئدی گراس را به‌خاطر پذیرش «وظیفه‌ی سنگینِ بازنگری در تاریخ معاصر با احضار انکارشده‌ها و فراموش‌شده‌ها: قربانیان، بازنده‌ها، و دروغ‌هایی که مردم می‌خواستند فراموش‌شان کنند چون زمانی به آن‌ها باور داشته‌اند» مورد تقدیر قرار داد. این بیانیه «طبل حلبی» را «یکی از آثار ادبی ماندگار قرن بیستم» معرفی می‌کند.

او چند روز قبل از انتشار «کَندن پوست پیاز» (2006)، یک زندگی‌نامه‌، شخصاً گذشته‌ی خود در حزب نازی‌ را افشا کرد، که او را با اتّهام ریاکاری مواجه کرد. گراس مدت‌ها قبل گفته بود که در طول جنگ عضو نیروی پشتیبانیِ نیروی هواییِ آلمان بوده، یکی از بی‌شمار جوان آلمانی که وادار به خدمت در کارهای نسبتاً معصومانه‌تری نظیر نگهبانی از انبار مهمّاتِ ضدّهوایی‌ها شده بود. ولی او، در مصاحبه‌ای با روزنامه‌ی فرانکفُورتِر آلگِماینِه، اقرار کرد که عضو رده‌بالای اِس‌اِس [گُردان حفاظت حزب نازی] بوده، گُردانی که جنایاتِ دِهشَت‌ناکی را مرتکب شده. در آن‌زمان، گروهی ‌می‌دانستند که او به نقش خود در زمان جنگ مُعترف است، ولی این اطلاعاتِ اختصاصی شدیداً تکان‌دهنده بود.

گراس، بعدتر، در 78 سالگی گفت؛ «این موضوع بر من سنگینی می‌کرد. سکوت‌ام در تمامیِ این سال‌ها یکی از دلایلی بود که مرا به نوشتن این کتاب [«کَندن پوست پیاز»] واداشت. آخرش باید بیرون می‌آمد

او در این زندگی‌نامه به تأمل بر بازیِ وجدان و حافظه پرداخت. او نوشت؛ «می‌خواستم بعد از جنگ آن‌چه را با غرورِ احمقانه‌ی جوانی‌ام پذیرفته بودم فارغ از گونه‌ای شرمساریِ دائمی کتمان کنم، ولی این بارِ سنگین باقی ماند، و هیچ‌چیز ‌نتوانست آن را سبُک کند.» با آن‌که او در 1944، و در اواخر جنگ، به‌شکل ‌اجباری به اِس‌اِس فراخوانده شده بود، و هیچ‌وقت با اتهام مشارکت در جنایات مواجه نشد، خودِ این واقعیت که او این بخشِ تعیین‌کننده‌ی سابقه‌ی خود را کتمان کرده و هم‌زمان گروهی از هم‌وطنان خود را به‌خاطر بُزدلی و سکوت در برابر  ظلم و بی‌حُرمتی به باد انتقاد گرفته بود، سروُصدای زیادی به پا کرد.

خیلی از کتاب‌های گراس آمیزه‌ی توهّم‌نگارانه‌ای از واقعیت و خیال‌اند، و برخی از آن‌ها یادآور آن سبْک آمریکای لاتینی است که با نام رئالیسم جادویی شناخته می‌شود. نام ابداعی خودِ گراس برای این سبْک «واقعیت بسیط» بود.

لِف کُوپِلِف، نویسنده‌ی روسی-آلمانی در مقاله‌ای به‌مناسبت 65 سالگی گراس نوشت؛ «کتاب‌های گونتر گراس آمیزه‌‌های  غافلگیرکننده و به‌غایت متناقضی از اَضداد را به نمایش می‌گذارند؛ نمایش دقیقِ جزئیاتِ پدیده‌های واقعی و توصیفاتِ مستندِ دقیق از وقایع تاریخی، با قصه‌های پریان، افسانه‌ها، اساطیر، مَتَل‌ها، شعرها، و تخیل عنان‌گسیخته درمی‌آمیزد تا دنیای شاعرانه‌ی مختصّ او ‌را خلق کنند

ناقد ادبیِ آلمانی برجسته‌ی هم‌دوره‌ی گراس، مارسل رایش-رانیسْکی، گراس را «زیاده بزرگ‌شده» می‌خوانْد. یکی از کتاب‌های گراس، «بس دوردست» (1995)، از کتاب‌های منفور او بود؛ کتابی که بر دو مرد متمرکز است که در آستانه‌ی 70 سالگی، و در دوران بعد از فروریختن دیوار برلین، در برلین پرسه می‌زنند و در گذشته و حالِ آلمان تأمل می‌کنند.

گراس، با موهای بلند سیاه‌ و سبیل پُرپشت آویزان، عینکی که روی بینی‌اش سُر خورده و حلقه‌های دودِ پیپ‌اش، به‌نوعی کاریکاتوری از یک روشنفکر بعدازجنگ بود. کتاب‌های او به‌سختی از شخصیت اجتماعی او قابل‌تفکیک است، و این موضوع او را برای بیش از نیم‌قرن در موقعیت یگانه‌ای در جامعه‌ی آلمان قرار داد.

اما چرا او جذب اِس‌ِس شد؟

استنباط خود او این بود: «این ماجرا مثل یک فیلم مستند بود. من هم هالویی بودم برای نمایشِ حقیقت سیاه-و-سفیدِ بَزَک‌کرده‌ای که آن‌ها ترتیب داده بودند.»                        

گراس در 13 آوریل 2015، در  87 سالگی، در لوبِک، از شهرهای شمال آلمان، درگذشت.

 

منبع:

 https://www.nytimes.com/2015/04/14/world/europe/gunter-grass-german-novelist-dies-at-87.html                                                                  

 


گونتر_گراس طبل_حلبی آشویتس

دیگر مطالب زندگی دیگران

چگونه سوسیالیست شدم

هلن کلر در سال 1880 در خانواده‌‌ای متوسط در آمریکا متولد شد. در حالی که هنوز چند ماه بیشتر از عمرش نگذشته بود به علت بیماری مهلکی که می‌رفت تا جانش را بگیرد، بینایی و شنوایی‌اش را از دست داد. یکی از نقاط عطف زندگی هلن کلر، زمانی است که آن سولیوان، معلم و مددکار اجتماعی، کار تعلیم و تربیت او را به عهده می‌گیرد. الکساندر گراهام بل این معلم را معرفی و پیشنهاد کرده بود. آن سولیوان روش‌های نوینی برای آموزش هلن کلر به کار برد و او به مرور توانایی‌های خود را در عرصه‌های مختلفی چون ادبیات و شعر نشان داد. این سبب شد که کلر مورد توجه زیادی قرار بگیرد و حکایت‌های او و معلم‌اش به داستانی قابل توجه در سطحی عام بدل شود. اما زندگی کلر وجهی دیگر هم داشت که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مبارزات انقلابی کارگران علیه سرمایه‌داری و آرمان سوسیالیسم کلر را هم با خود همراه کرد. به این ترتیب هلن کلر به چهره‌ای مهم در جنبش‌ سیاسی چپ در امریکا و همچنین مبارزات زنان در آن دوران بدل شد. 


چشم‌انداز انقلابی رهایی زنان

کلارا آیسنر، یا آن‌گونه که مشهور است کلارا زتکین، در پنجم ژوئیه 1857 در آلمان متولد شد و در بیستم ژوئن 1933 در هفتادوشش سالگی در مسکو درگذشت. او اصلی‌ترین کسی است که روز 8 مارس را به عنوان روز جهانی زن پیشنهاد داد و اگرچه این مهمترین دلیل شهرتش به شمار می‌رود، اما نگاهی به زندگی‌ زتکین نشان می‌دهد که او در تمام عمرش برای آزادی و زندگی بهتر زنان و کارگران مبارزه کرد و با تلاش‌ها و نظریات او اتصال سوسیالیسم و فمینیسم محکم‌تر و قوام‌یافته‌تر شد. زتکین از نظریه‌پردزان، سازمان‌دهندگان و رهبران جنبش بین‌المللی زنان و جنبش کمونیستی بود که اگرچه در ایران کمتر مورد توجه بوده، اما آثاری از او و درباره‌اش در سال‌های مختلف به فارسی ترجمه شده‌اند و نگاهی به این آثار نشان می‌دهد که نوشته‌ها و گفته‌های او هنوز حایز اهمیت‌اند و به کار امروز می‌آیند. نقل شده که در مراسم خاکسپاری کلارا زتکین در مسکو بیش از ۶۰۰ هزار نفر شرکت کردند و خاکستر جسدش در دیوار کرملین به خاک سپرده شد. 


خشونت، مرگ و رستگاری

کورمک مک‌کارتی، رمان‌نویس و نمایشنامه‌نویس آمریکایی که به‌خاطر اقتباس‌های سینمایی از آثارش به شهرتی فراگیر دست یافت، چند روز پیش، در 13 ژوئن (23 خرداد ماه) در سن 89 سالگی درگذشت. مک‌کارتی به‌گزارشِ «هالیوود ریپورتر» از بزرگ‌ترین رمان‌نویسانِ آمریکا به شمار می‌رفت که با رمان «جاده» توانست جایزه ادبی معتبر پولیتزر را کسب کند و رمانِ مطرح او «جایی برای پیرمردها نیست» دستمایه ساختِ فیلم سینمایی برادران کوئن در سال 2007 بود که اسکار بهترین فیلم و فیلمنامه اقتباسی را دریافت کرد. مک‌کارتی را راویِ خشونتِ آمریکایی خوانده‌اند، نویسنده‌ای که خشونت، مرگ و رستگاری از مضامینِ محوری آثار او بوده است. 


چپ ملی

فریبرز رئیس‌دانا در اسفند 1377 در مقاله‌ای نوشته بود که گویا این تقدیر ماست که پیش از نوروز و آغاز سال جدید حوادثی ناگوار «خُلق ما را تنگ و روحمان را چنان اندوهگین سازد» که دیگر شوقی برای برگزاری عید نباشد یا اگر بنا باشد «عیدانه‌ای تقدیم کنیم ناگزیر باشیم پیش از آن در رثای از دست رفتگان پیش‌گفتاری بیاوریم.» تقدیر چنین بود که خود او نیز تنها چند روز پیش از نوروز در شمار «از دست رفتگان» قرار بگیرد. مرگ رئیس‌دانا در روزهای پایانی اسفند 1398 و آن هم به دلیل کرونا دشوارتر و تلخ‌تر بود. فریبرز رئیس‌دانا شمایل دقیق یک روشنفکر متعهد بود: اقتصاددان دردمند، شاعر و منتقد، فعال سیاسی چپ، پژوهشگر علوم اجتماعی و عضو برجسته کانون نویسندگان ایران. رئیس‌دانا در دی‌ماه 1323 در روستای ابراهیم‌آباد قزوین متولد شده بود و در 26 اسفند 1398 در تهران درگذشت. از او کارنامه‌ای پربار باقی مانده است و می‌توان او را نماد چپی که گرایش‌های عمیق ملی داشت در نظر گرفت.


سرنوشت روشنفکران ژیواگو

تا پیش از آنکه پاسترناک رمان دوران‌سازِ «دکتر ژیواگو» را بنویسد و سرسختانه تصمیم به انتشار آن بگیرد، کسی در شوروی او را به‌عنوان یک «مخالف» نمی‌شناخت. اما تصمیم قاطع او به انتشار رمانش در ایتالیا سرآغاز رسم و روال ادبی تازه‌ای در روسیه پس از استالین شد. پاسترناک تحت فشار حزب کمونیست و مخالفت کانون نویسندگان شوروی جایزه نوبل 1958 را نپذیرفت. برای نخستین بار بعد از جنگ جهانی دوم، سانسور بدخیم اتحاد شوروی را شکست و پاسترناک توانست روایت هولناک خود را از سرنوشت روشنفکران شوروی منتشر کند، روایتی که از پسِ سالیان دورودراز همچنان برای درکِ موقعیت نسلی از روشنفکران روسیه که در دوران استالین و انقلاب بلشویکی زیستند، معتبر است. رمان «دکتر ژیواگو» شصت‌وشش سال پیش در چنین روزهایی در خارج از شوروی منتشر شد و انقلابی ادبی در دوران بعد از استالین بود که به دوره «آب شدن یخ‌ها» موسوم است.


تبعیدی‌ها

پابلو نرودا، شاعر و مبارز مطرح آمریکای لاتین، هم‌رزم آلنده و برنده نوبلِ ادبیات در سال 1971 است. نفتالی ریکاردو ری‌یس باسو آلتو، معروف به پابلو نرودا زندگی ادبی و سیاسیِ پرفراز و نشیبی داشت. او از تبار شاعرانی بود که مبارزه را سرشته در هنر می‌دانست و کنشگری و شعر را هم‌پای هم مهم می‌شمارد. نرودا در 12 ژوئیه سال 1904 در خطه پارال کشور شیلی به دنیا آمد. او هنوز چهارده سال نداشت که نخستین مقاله‌ خود را در نشریه‌ای محلی به چاپ رساند و چند سال بعد، هنوز به بیست‌سالگی نرسیده بود که سیزده قطعه شعر در مجله‌ای منتشر کرد. از آن بعد تمام اشعار نرودا رنگی سیاسی دارد و همین امر آوازه او را از شیلی به آمریکای لاتین فراتر می‌برد. او دیگر شاعری برای تمام امریکای لاتین است که از رنج‌ها و خشم‌ها مردمان این خطه می‌سراید. از مهم‌ترین بزنگاه‌های زندگی نرودا ایراد خطابه «من متهم می‌کنم» در ششم ژانویه 1948 در مجلس سنا بود که منجر به صدور حکمِ عزل او از سناتوری مجلس توسط دیوان عالی شیلی شد و البته دیوان به همین حکم بسنده نمی‌کند و قصد بازداشت او را دارد. این اتفاق در سراسر امریکای لاتین بازتابی گسترده پیدا می‌کند و بسیاری به هواداری از او برمی‌خیزند و سرانجام نرودا ناگزیر به ترک وطن می‌شود. در زادروز نرودا، بخشی از خاطراتِ این شاعر چپ‌گرا از سفرش به شوروی را مرور می‌کنیم که در آنجا با شاعرانی همفکر خودش دیدار می‌کند، شاعرانی تبعیدی‌ که برای گرامی‌داشتِ پوشکین گرد هم آمده‌اند.


در سایه جنوب

ویلیام فاکنر از مهم‌ترین داستان‌نویسان جهان است که در ایران هم به خوبی شناخته می‌شود و بسیاری از آثار او توسط مترجمان مختلف به فارسی منتشر شده است. او را نویسنده جنوب نامیده‌اند و این جنوب هم جغرافیایی است و هم ادبی. او با با سبک خاص داستان‌نویسی‌اش و نیز تصویر درخشانی که از زندگی مردمان جنوب امریکا به دست داده در تاریخ داستان‌نویسی جاودانه شده است. فاکنر در زمان حیاتش برنده نوبل ادبیات شد و آثارش تا امروز همواره مورد توجه بوده و از زوایای مختلف بررسی شده است. فاکنر علاقه‌ای به صحبت کردن درباره زندگی شخصی‌اش نداشت و به‌خصوص از سال‌های کودکی او اطلاعات زیادی در دست نیست با این‌ حال، زندگی‌نامه‌نویسان متعددی به سراغش رفته‌اند و دوره‌های مختلف زندگی او را تصویر کرده‌اند. فاکنر در 25 سپتامبر 1897 متولد شد و در سال 1962 درگذشت.