فیدل و خداوند

دیگو مارادونا و تخطی از نظم نرمال

نیما آصف
1399/09/13

دیگو آرماندو مارادونا، اسطوره فوتبال که بدون شک از برترین بازیکنان تاریخ فوتبال جهان است، در30 اکتبر 1960 در آرژانتین به دنیا آمد و چند روز پیش در 25 نوامبر 2020 بر اثر حمله قلبی درگذشت. مارادونا یکی از سیاسی‌ترین اهالی فوتبال بود که به سوسیالیسم تمایل داشت و خود را ضدامپریالیست می‌خواند و از طرفداران سرسخت فیدل کاسترو و چه‌گورا بود، تا حدی که زندگینامه خودنوشتِ‌ خود؛ «ال دیگو» را به فیدل کاسترو و تمام مردم کوبا تقدیم کرده است. مارادونا به‌دلیل زندگی پرماجرایش منتقدانی جدی داشت اما طرفدارانش بر این باورند که اگر مارادونا بودند، درست مانند مارادونا زندگی می‌کردند.

 

تصویر کلیشه‌ای مارادونا که در طول سال‌های حیات او توسط روایت رسمی ساخته شده بود، شمایل مرد چاقی بود با موهای ژولیده که از فرط مصرف مواد و الکل سال‌های پایانی عمرش را با بیماری جسمی و جنون ذهنی گذراند و دست‌آخر با بر باد دادن آن‌همه ثروتی که در دوران فوتبالش به دست آورده بود با حمله قلبی مرد. از دلایل زوال عقل مارادونا یکی هم اینکه او کاسترو و چه گوارا را قهرمان‌های زندگی‌اش می‌دانست و در سال‌های پایانی عمرش هم بارها از دیکتاتورهای امریکای لاتین حمایت کرده بود. در روایت رسمی، مارادونا فاقد کمترین درک سیاسی بود و نمی‌دید که مردم کوبا با چه مصیبتی زندگی می‌کنند و همچنین نمی‌دید که دیکتاتورهای این سال‌های امریکای لاتین اقتصاد کشورهایشان را به ورطه نابودی کشانده‌اند. مارادونا مرد هوسرانی بود که در پول دست‌وپا می‌زد اما با امپریالیسم مخالفت می‌کرد. تصویر کلیشه‌ای مارادونا، می‌گوید او نابغه‌ای بود که خودش را نابود کرد و سرانجام در انزوا مرد. روایت رسمی از یکی‌ بود یکی نبود آغاز می‌کند؛ اینکه مارادونا پسربچه‌ای بود از محله‌ای فقیرنشین در بوئنس آیرس که عاشق توپ و فوتبال بود و با نبوغش توانست به سطح حرفه‌ای برسد و به اروپا برود و سپس دروازه‌های خوشبختی به رویش باز شد اما او مسیری متفاوت را طی کرد و رو به خودویرانگری آورد.

اگرچه روایت رسمی از مارادونا در مواردی درست و منطبق با واقعیت است اما جاهای خالی زیادی دارد که عامدانه به حاشیه رانده شده از‌جمله اینکه مارادونا فقط از مورالس و چاوز دفاع نمی‌کرد بلکه در قبال بسیاری از اتفاقات جهانی موضع می‌گرفت و مثلا به شکل علنی از فلسطینی‌ها حمایت می‌کرد و می‌گفت همان‌قدر که دفاع از نوه دو ساله‌اش اهمیت دارد، دفاع از مردم فلسطین هم برایش حائز اهمیت است. در مستند امیر کاستاریستا، مارادونا می‌گوید که «حاضر نیست با جرج بوش چیزی بنوشد.» مارادونا هیچ‌وقت کنار روسای فیفا دیده نشد در حالی که بسیاری از‌جمله پله و پلاتینی، همیشه با لباس رسمی آن بالا بودند.

مارادونا چه در دوره‌‌ای که بازی می‌کرد و چه پس از آن، همواره مصداقی بود از تخطی کردن؛ تخطی از نظم رسمی و تمام قیدوبندهای مرسوم. او محصول همین تخطی و زیاده‌روی‌هایش بود. سال‌ها پیش مارادونا از فساد فیفا و یوفا حرف زد و مورد حمله قرار گرفت و بعدها معلوم شد که حق با او بوده است. او در سال ۲۰۱۵ در بوئنس آیرس وقتی همه اعضای بلندپایه فیفا را مافیا خواند گفت: «من باید با مافیایی که هنوز در فیفا باقی مانده، مبارزه کنم. من باید با کسانی که مدت‌ها حیثیت و اعتبار فیفا را زیر سؤال برده‌اند، مبارزه کنم». هر بار که رسانه‌ها انتقادهای او را منتشر می‌کردند، بر این موضوع نیز تأکید می‌کردند که مارادونا معتاد به کوکائین و الکل است.

مارادونا خود را سوسیالیست و ضدامپریالیست می‌نامید و یکی از منتقدان امریکا در دوران جورج بوش بود. او بارها در سخنان خود بوش را قاتل کودکان در افغانستان و عراق خوانده بود. یکی از مشهورترین عکس‌های مارادونا، در کنار او و مورالس، رئیس‌جمهوری پیشین بولیوی با تی‌شرتی است که روی آن بوش به رهبر نازی‌ها تشبیه شده است. او در اعتراض به تحریم‌های جهانی علیه عراق، می‌گفت که مایل است لباس تیم ملی فوتبال این کشور را بپوشد. در این سال‌ها تلاش‌های زیادی شد که مارادونا به زندگی و روال عادی برگردد اما شرایط به شکل دیگری رقم خورد که بارها درباره‌اش حرف زده‌اند. او یک‌بار در همین دوران گفته بود که «گاهی تعجب می‌کنم که مردم هنوز عاشق من هستند».

مارادونا همیشه علاقه زیادی به کاسترو داشت و پس از مرگ رهبر پیشین کوبا گفته بود: «جهان یک انقلابی متعهد و من پدر دوم خود را از دست دادم.» او خود را مدیون کاسترو می‌دانست. مارادونا در سال 2000 برای ترک اعتیاد به کوکائین، به درخواست فیدل کاسترو به کوبا رفت. او در آن کمپ چهل کیلو وزن کم کرد و موفق شد برای مدتی مصرف کوکائین را کنار بگذارد. مارادونا در حالی که کوبا را به مقصد آرژانتین ترک می‌کرد به خبرنگاران گفت: «تنها دو چیز عامل بازگشت من به زندگی شدند، فیدل و خداوند».

مارادونا حتی در دوران اوج فوتبالش، وقتی که گران‌ترین ستاره فوتبال جهان بود باز هم از محافظه‌کاری معمول فوتبالیست‌ها تخطی کرده بود. او در بخشی از فیلم مستند کاستاریستا می‌گوید که «در سال ۱۹۸۷، یک سال پس از قهرمانی در جهان، به دیدار فیدل کاسترو می‌رود.» پس از بازگشت از کوبا به رسانه‌های ایتالیایی می‌گوید: «پنج ساعت را با هم گذراندیم. پنج ساعت که اغلب درباره چه گوارا حرف زدیم. فیدل کاسترو تنها سیاست‌مدارای است که نمی‌توان او را متهم به دزدی کرد. یک انقلابی واقعی. همه سیاستمداران با پول به قدرت رسیدند اما فیدل با قدرت مبارزه به این جایگاه رسید».

مارادونا را می‌توان مهم‌ترین چهره تاریخ «سیاسی» فوتبال دانست که جایگاهی دست‌نیافتنی دارد. آرسن ونگر، سرمربی سال‌های طولانی آرسنال یکی از بهترین توصیف‌‌ها را درباره مارادونا به کار برده و گفته «مارادونا یک هنرمند بود، بی‌همتا بود حتی در زیاده‌روی‌هایش. نابغه‌ای که همیشه دنیای خودش را داشت». مانو چائو در ترانه‌اش برای مارادونا که درواقع ترانه پایانی مستند مارادونای کاستاریستا است، می‌گوید: «اگر من مارادونا بودم، درست مانند مارادونا زندگی می‌کردم، چرا‌که زندگی قمار است».

 

مارادونا دست خدا فوتبال آرژانتین فیدل کاسترو چه گوارا

دیگر مطالب زندگی دیگران

چگونه سوسیالیست شدم

هلن کلر در سال 1880 در خانواده‌‌ای متوسط در آمریکا متولد شد. در حالی که هنوز چند ماه بیشتر از عمرش نگذشته بود به علت بیماری مهلکی که می‌رفت تا جانش را بگیرد، بینایی و شنوایی‌اش را از دست داد. یکی از نقاط عطف زندگی هلن کلر، زمانی است که آن سولیوان، معلم و مددکار اجتماعی، کار تعلیم و تربیت او را به عهده می‌گیرد. الکساندر گراهام بل این معلم را معرفی و پیشنهاد کرده بود. آن سولیوان روش‌های نوینی برای آموزش هلن کلر به کار برد و او به مرور توانایی‌های خود را در عرصه‌های مختلفی چون ادبیات و شعر نشان داد. این سبب شد که کلر مورد توجه زیادی قرار بگیرد و حکایت‌های او و معلم‌اش به داستانی قابل توجه در سطحی عام بدل شود. اما زندگی کلر وجهی دیگر هم داشت که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مبارزات انقلابی کارگران علیه سرمایه‌داری و آرمان سوسیالیسم کلر را هم با خود همراه کرد. به این ترتیب هلن کلر به چهره‌ای مهم در جنبش‌ سیاسی چپ در امریکا و همچنین مبارزات زنان در آن دوران بدل شد. 


چشم‌انداز انقلابی رهایی زنان

کلارا آیسنر، یا آن‌گونه که مشهور است کلارا زتکین، در پنجم ژوئیه 1857 در آلمان متولد شد و در بیستم ژوئن 1933 در هفتادوشش سالگی در مسکو درگذشت. او اصلی‌ترین کسی است که روز 8 مارس را به عنوان روز جهانی زن پیشنهاد داد و اگرچه این مهمترین دلیل شهرتش به شمار می‌رود، اما نگاهی به زندگی‌ زتکین نشان می‌دهد که او در تمام عمرش برای آزادی و زندگی بهتر زنان و کارگران مبارزه کرد و با تلاش‌ها و نظریات او اتصال سوسیالیسم و فمینیسم محکم‌تر و قوام‌یافته‌تر شد. زتکین از نظریه‌پردزان، سازمان‌دهندگان و رهبران جنبش بین‌المللی زنان و جنبش کمونیستی بود که اگرچه در ایران کمتر مورد توجه بوده، اما آثاری از او و درباره‌اش در سال‌های مختلف به فارسی ترجمه شده‌اند و نگاهی به این آثار نشان می‌دهد که نوشته‌ها و گفته‌های او هنوز حایز اهمیت‌اند و به کار امروز می‌آیند. نقل شده که در مراسم خاکسپاری کلارا زتکین در مسکو بیش از ۶۰۰ هزار نفر شرکت کردند و خاکستر جسدش در دیوار کرملین به خاک سپرده شد. 


خشونت، مرگ و رستگاری

کورمک مک‌کارتی، رمان‌نویس و نمایشنامه‌نویس آمریکایی که به‌خاطر اقتباس‌های سینمایی از آثارش به شهرتی فراگیر دست یافت، چند روز پیش، در 13 ژوئن (23 خرداد ماه) در سن 89 سالگی درگذشت. مک‌کارتی به‌گزارشِ «هالیوود ریپورتر» از بزرگ‌ترین رمان‌نویسانِ آمریکا به شمار می‌رفت که با رمان «جاده» توانست جایزه ادبی معتبر پولیتزر را کسب کند و رمانِ مطرح او «جایی برای پیرمردها نیست» دستمایه ساختِ فیلم سینمایی برادران کوئن در سال 2007 بود که اسکار بهترین فیلم و فیلمنامه اقتباسی را دریافت کرد. مک‌کارتی را راویِ خشونتِ آمریکایی خوانده‌اند، نویسنده‌ای که خشونت، مرگ و رستگاری از مضامینِ محوری آثار او بوده است. 


چپ ملی

فریبرز رئیس‌دانا در اسفند 1377 در مقاله‌ای نوشته بود که گویا این تقدیر ماست که پیش از نوروز و آغاز سال جدید حوادثی ناگوار «خُلق ما را تنگ و روحمان را چنان اندوهگین سازد» که دیگر شوقی برای برگزاری عید نباشد یا اگر بنا باشد «عیدانه‌ای تقدیم کنیم ناگزیر باشیم پیش از آن در رثای از دست رفتگان پیش‌گفتاری بیاوریم.» تقدیر چنین بود که خود او نیز تنها چند روز پیش از نوروز در شمار «از دست رفتگان» قرار بگیرد. مرگ رئیس‌دانا در روزهای پایانی اسفند 1398 و آن هم به دلیل کرونا دشوارتر و تلخ‌تر بود. فریبرز رئیس‌دانا شمایل دقیق یک روشنفکر متعهد بود: اقتصاددان دردمند، شاعر و منتقد، فعال سیاسی چپ، پژوهشگر علوم اجتماعی و عضو برجسته کانون نویسندگان ایران. رئیس‌دانا در دی‌ماه 1323 در روستای ابراهیم‌آباد قزوین متولد شده بود و در 26 اسفند 1398 در تهران درگذشت. از او کارنامه‌ای پربار باقی مانده است و می‌توان او را نماد چپی که گرایش‌های عمیق ملی داشت در نظر گرفت.


سرنوشت روشنفکران ژیواگو

تا پیش از آنکه پاسترناک رمان دوران‌سازِ «دکتر ژیواگو» را بنویسد و سرسختانه تصمیم به انتشار آن بگیرد، کسی در شوروی او را به‌عنوان یک «مخالف» نمی‌شناخت. اما تصمیم قاطع او به انتشار رمانش در ایتالیا سرآغاز رسم و روال ادبی تازه‌ای در روسیه پس از استالین شد. پاسترناک تحت فشار حزب کمونیست و مخالفت کانون نویسندگان شوروی جایزه نوبل 1958 را نپذیرفت. برای نخستین بار بعد از جنگ جهانی دوم، سانسور بدخیم اتحاد شوروی را شکست و پاسترناک توانست روایت هولناک خود را از سرنوشت روشنفکران شوروی منتشر کند، روایتی که از پسِ سالیان دورودراز همچنان برای درکِ موقعیت نسلی از روشنفکران روسیه که در دوران استالین و انقلاب بلشویکی زیستند، معتبر است. رمان «دکتر ژیواگو» شصت‌وشش سال پیش در چنین روزهایی در خارج از شوروی منتشر شد و انقلابی ادبی در دوران بعد از استالین بود که به دوره «آب شدن یخ‌ها» موسوم است.


تبعیدی‌ها

پابلو نرودا، شاعر و مبارز مطرح آمریکای لاتین، هم‌رزم آلنده و برنده نوبلِ ادبیات در سال 1971 است. نفتالی ریکاردو ری‌یس باسو آلتو، معروف به پابلو نرودا زندگی ادبی و سیاسیِ پرفراز و نشیبی داشت. او از تبار شاعرانی بود که مبارزه را سرشته در هنر می‌دانست و کنشگری و شعر را هم‌پای هم مهم می‌شمارد. نرودا در 12 ژوئیه سال 1904 در خطه پارال کشور شیلی به دنیا آمد. او هنوز چهارده سال نداشت که نخستین مقاله‌ خود را در نشریه‌ای محلی به چاپ رساند و چند سال بعد، هنوز به بیست‌سالگی نرسیده بود که سیزده قطعه شعر در مجله‌ای منتشر کرد. از آن بعد تمام اشعار نرودا رنگی سیاسی دارد و همین امر آوازه او را از شیلی به آمریکای لاتین فراتر می‌برد. او دیگر شاعری برای تمام امریکای لاتین است که از رنج‌ها و خشم‌ها مردمان این خطه می‌سراید. از مهم‌ترین بزنگاه‌های زندگی نرودا ایراد خطابه «من متهم می‌کنم» در ششم ژانویه 1948 در مجلس سنا بود که منجر به صدور حکمِ عزل او از سناتوری مجلس توسط دیوان عالی شیلی شد و البته دیوان به همین حکم بسنده نمی‌کند و قصد بازداشت او را دارد. این اتفاق در سراسر امریکای لاتین بازتابی گسترده پیدا می‌کند و بسیاری به هواداری از او برمی‌خیزند و سرانجام نرودا ناگزیر به ترک وطن می‌شود. در زادروز نرودا، بخشی از خاطراتِ این شاعر چپ‌گرا از سفرش به شوروی را مرور می‌کنیم که در آنجا با شاعرانی همفکر خودش دیدار می‌کند، شاعرانی تبعیدی‌ که برای گرامی‌داشتِ پوشکین گرد هم آمده‌اند.


در سایه جنوب

ویلیام فاکنر از مهم‌ترین داستان‌نویسان جهان است که در ایران هم به خوبی شناخته می‌شود و بسیاری از آثار او توسط مترجمان مختلف به فارسی منتشر شده است. او را نویسنده جنوب نامیده‌اند و این جنوب هم جغرافیایی است و هم ادبی. او با با سبک خاص داستان‌نویسی‌اش و نیز تصویر درخشانی که از زندگی مردمان جنوب امریکا به دست داده در تاریخ داستان‌نویسی جاودانه شده است. فاکنر در زمان حیاتش برنده نوبل ادبیات شد و آثارش تا امروز همواره مورد توجه بوده و از زوایای مختلف بررسی شده است. فاکنر علاقه‌ای به صحبت کردن درباره زندگی شخصی‌اش نداشت و به‌خصوص از سال‌های کودکی او اطلاعات زیادی در دست نیست با این‌ حال، زندگی‌نامه‌نویسان متعددی به سراغش رفته‌اند و دوره‌های مختلف زندگی او را تصویر کرده‌اند. فاکنر در 25 سپتامبر 1897 متولد شد و در سال 1962 درگذشت.