چگونه سوسیالیست شدم

روایتی از زندگی و فعالیت‌های هلن کلر

1402/04/17

هلن کلر در سال 1880 در خانواده‌‌ای متوسط در آمریکا متولد شد. در حالی که هنوز چند ماه بیشتر از عمرش نگذشته بود به علت بیماری مهلکی که می‌رفت تا جانش را بگیرد، بینایی و شنوایی‌اش را از دست داد. یکی از نقاط عطف زندگی هلن کلر، زمانی است که آن سولیوان، معلم و مددکار اجتماعی، کار تعلیم و تربیت او را به عهده می‌گیرد. الکساندر گراهام بل این معلم را معرفی و پیشنهاد کرده بود. آن سولیوان روش‌های نوینی برای آموزش هلن کلر به کار برد و او به مرور توانایی‌های خود را در عرصه‌های مختلفی چون ادبیات و شعر نشان داد. این سبب شد که کلر مورد توجه زیادی قرار بگیرد و حکایت‌های او و معلم‌اش به داستانی قابل توجه در سطحی عام بدل شود. اما زندگی کلر وجهی دیگر هم داشت که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مبارزات انقلابی کارگران علیه سرمایه‌داری و آرمان سوسیالیسم کلر را هم با خود همراه کرد. به این ترتیب هلن کلر به چهره‌ای مهم در جنبش‌ سیاسی چپ در امریکا و همچنین مبارزات زنان در آن دوران بدل شد. 

هلن کلر در کنار زنانی چون الیزابت گارلی فلین، اما گلدمن، مری جونز و چند چهره دیگر، از مشهورترین زنانی است که در مبارزات سوسیالیستی سال‌های ابتدایی قرن بیستم ایالات متحده نقشی مهم داشت. پیوند مبارزات ضد نژادپرستی سیاهان، مبارزات سوسیالیستی کارگران، جنبش زنان پرولتر برای کار برابر در ازای مزد برابر و نیز مبارزه زنان برای به دست آوردن حق رای، بستری آماده برای بالیدن چهره‌های درخشانی در هر یک از این عرصه‌های مبارزه بود. 

در این میان نابینایی و ناشنوایی هلن کلر و اراده‌اش در آموختن و پرورش استعدادهایش او را به چهره‌‌ای متمایز تبدیل کرد و توجه بیشتری به او معطوف شد. خود او در مقاله‌ای با عنوان «چگونه سوسیالیست شدم؟» درباره توجهات عام و حضورش در روزنامه‌ها و مطبوعات نوشته: 

«چند ماه است که نام من و سوسیالیسم در روزنامه‌ها غالبا در کنار هم ظاهر می‌شوند. دوستی می‌گوید که صفحات او را با بیس‌بال، آقای روزولت و رسوایی پلیس نیویورک شریک شده‌ام. این شراکت روی هم رفته مایه خوشحالی من نیست؛ اما در مجموع خوشحالم که بسیاری از مردم به من و دستاوردهای آموزشی آموزگار من خانم میسی (آن سولیوان) علاقه‌مند هستند. حتی سوء‌شهرت هم می‌تواند به حسن‌ استفاده بدل شود و من خوشحال می‌شوم اگر میل روزنامه‌ها به ثبت هرچه‌ فزون‌تر فعالیت‌های من، به آوردن بیشتر و بیشتر کلمه سوسیالیسم در ستون‌های آن‌ها منتج شود.» 

هلن کلر در 27 ژوئن سال 1880 در شهر کوچک توسکامبیا در شمال ایالات آلاباما متولد شد. خانواده پدری او از سوئیس به آمریکا آمده بودند و عجیب آنکه یکی از اسلافش در سوئیس اولین معلم ناشنوایان شهر زوریخ بوده و کتابی نیز در این مورد نوشته است. 

کلر در ۱۸ ماهگی در اثر ابتلا به بیماری بینایی و شنوایی خود را از دست داد. هنگامی که ۶ سال داشت او را به الکساندر گراهام بل نشان دادند و گراهام بل معلمی بیست ساله به نام آن سالیوان را برای آموزش او معرفی کرد. کلر از روز آشنایی با معلمش به عنوان  مهمترین روزی که از زندگی به خاطر دارد، یاد می کند. این معلم از همان زمان تا پایان عمر خود در ۱۹۳۶ در کنار هلن کلر ماند. 

«داستان زندگی من» عنوان کتابی است که در آن کلر به شرح زندگی‌ و آشنایی‌اش با آن سولیوان پرداخته است. هلن کلر در سال 1904 از دانشگاه رادکلیف فارغ‌التحصیل شد. این کتاب در سال دوم دانشکده با کمک و تشویق معلم زبان انگلیسی او و منتقدی ادبی به نام جان آلبرت میسی نوشته شده و شامل شرحی از فصل‌های اولیه زندگی او به قلم خودش است. 

قسمت اول این کتاب، شرح زندگی هلن کلر به قلم خودش است و قسمت دوم شامل نامه‌های او است. در این بخش آشکارا می‌توان سیر دگرگونی و تکامل علایق و اندیشه‌های دختری را که نابینا و کر و لال است مشاهده کرد. کتاب قسمت سومی هم دارد که به وسیله معلم هلن کلر و دیگران درباره خصوصیات و شیوه‌ آموزش و پرورش او نوشته شده و همچنین حاوی سندهای آموزشی بسیار ارزنده‌ای است که در شیوه تعلیم و تربیت تحولی بزرگ به وجود آورده‌اند. 

هلن داستان زندگی‌اش را به گراهام بل تقدیم کرده و در ابتدای نوشته‌اش آورده: «داستان زندگی خویش را به الکساندر گراهام بل تقدیم می‌نمایم که به کرها زبان آموخت و زبانداران را قادر ساخت که از دامنه کوه‌های آتلانتیک تا جبال روشوز صدای یکدیگر را بشنوند.» 

ثمینه پیرنظر (باغچه‌بان) که سال‌ها پیش این کتاب را به فارسی برگردانده بود در پیشانی کتاب ترجمه‌اش را به جبار باغچه‌بان تقدیم کرده: «تقدیم به معلم و پدرم جبار باغچه‌بان که به کودکان کر و لال زندگی نوی بخشید و مرا به دنیای آنان رهنمون شد و با ایشان همدرد و آشنا ساخت.» 

همان‌طور که گفته شد بخش اول کتاب «داستان زندگی من» زندگینامه خودنوشت کلر است و او با این مقدمه به سراغ شرح زندگی‌اش رفته است: 

«نوشتن تاریخ زندگی خود را با ترس خاصی آغاز می‌کنم. گویی که در کار برداشتن نقابی که مانند مهی طلایی دوران کودکی مرا فرا گرفته است یک نوع دودلی و تردید خرافی احساس می‌کنم. نوشتن شرح حال خود وظیفه دشواری است. هنگامی که می‌کوشم که احساسات و تاثرات اولیه خود را طبقه‌بندی کنم می‌بینم که واقعیت و خیال در خلال سال‌هایی که گذشته و حال را به هم می‌پیوندند یکسان می‌نماید. زن سالخورده تجربیات کودکی را در پندار خود ترسیم می‌کند. تاثراتی چند از سالهای اوان کودکی به طرز آشکاری در خاطرم برجای مانده ولی سایه‌های زندان بر سایر تاثرات پرده کشیده است.» 

کلر کتاب را با شرحی از خانواده و اجدادش آغاز می‌کند و اینکه کودکی‌اش چگونه گذشته است؛ «ابتدای زندگی من مانند زندگی‌های اولیه دیگران بسیار ساده بوده است یعنی مانند سایر اولادهای ارشد خانواده به دنیا آمدم.» اما روزهای خوش زندگی او در کودکی چندان دوامی نداشتند و بیماری سختی زندگی کلر را برای همیشه متاثر می‌کند: 

«در ماه ملال‌انگیز فوریه همان ناخوشی که چشمان و گوش‌هایم را فروبست فرارسید و مرا در عالم بی‌خبری طفل نوزادی قرار داد. نام این ناخوشی تورم شکم و مغز بود: پزشک ما میگفت که ماندنی نیستم. ولی یک‌روز صبح تبی که به وضع اسرارآمیز آمده بود به نحو مرموزی ناپدید شد. آن روز چه شادی‌ها که خانواده من نکردند ولی هیچ‌کس حتی پزشک نمی‌دانست که من دیگر نه می‌توانم ببینم و نه می‌توانم بشنوم.» 

هلن کلر می‌گوید خاطراتی مبهم از بیماری‌اش دارد و همچنین یادش نمی‌آید که در ماه‌های اولیه بعد از بیماری چه اتفاقی رخ داد. او به مرور متوجه تفاوت میان خودش و دیگران می‌شود و این در بسیاری موارد تجربه‌ای آزاردهنده بوده است. اطرافیان حتی تردید می‌کنند که آیا او کودکی قابل تعلیم است یا نه. او به یاد می‌آورد که: 

«کم‌کم اشتیاق‌ به اظهار تمنیات در دلم پدیدار می‌شد. اشارات چندی که به کار می‌بردم هر روز نارساتر می‌شد و عدم توانایی‌ام در ابراز احساساتم منتج به طغیان‌های روحی می‌گردید. حس می‌کردم که دست‌هایی نامرئی مرا نگاه داشته‌اند و من دیوانه‌وار می‌کوشیدم که خود را رها سازم. تقلا می‌کردم نه اینکه تقلا مثمر ثمری بود، بلکه روح مقاومت در نهادم استوار بود؛ اغلب آنقدر می‌گریستم که از پای درمی‌افتادم.» 

او می‌گوید مهم‌ترین روز زندگی‌اش روزی است که معلمش، مانسفیلد سولیوان را می‌بیند؛ روز سوم ماه مارس 1887 یعنی سه ماه قبل از تولد هفت‌سالگی‌اش. میان روزهای پیش و پس از این روز اختلاف به حدی است که کلر بعدها از آن حیرت می‌کند. او نزد معلم خواندن و نوشتن یاد می‌گیرد و جهانی تازه به رویش گشوده می‌شود: 

«پیش از اکتبر 1893 با عزم راسخی موضوع‌های مختلفی را پیش خودم آموخته بودم. تاریخ یونان و روم و امریکا را خوانده بودم. کتاب دستوری در زبان فرانسه و با حروف برجسته داشت و چون کمی هم فرانسه می‌دانستم اغلب با جمله پردازی به این زبان و استعمال لغاتی که تازه یاد می‌گرفتم و بدون در نظر گرفتن قواعد گرامر خود را سرگرم می‌کردم. حتی می‌کوشیدم که با کمک طرز تلفظ لغات که در کتاب موجود بود فرانسه را خوب بیاموزم. البته برای این مقصود قدرت ناچیزی در اختیار داشتم ولی در روزهای بارانی بهترین سرگرمی‌ها بود و بالاخره آن‌قدر به این زبان تسلط پیدا کردم که می‌توانستم افسانه‌های لافونتن و قسمت‌هایی از آتالی را بخوانم.» 

کلر به واسطه آموزش‌های شگفت‌آور معلمش و با اراده‌ای که خود داشت بر مسائل ناشی از نابینایی و ناشنوایی مسلط می‌شود و نه تنها آموزش‌های اولیه را به خوبی پشت سر می‌گذارد بلکه چنان پیشرفت می‌کند که به نوشتن می‌پردازد و امروز کتاب‌ها و مقالاتی از او در دست است. کلر همچنین با مبارزات رهایی‌بخش زنان و کارگران در دوران خودش همراه می‌شود و در زمینه‌های حقوق زنان فعالیت می‌کند و از کنترل بارداری ناخواسته و حق رای برای زنان حمایت می‌کند. او به عنوان فعالی سیاسی عضو اتحادیه کارگری چپ هم بود و همواره از آرمان سوسیالیسم دفاع می‌کرد. خود او در پاسخ به این پرسش که چگونه سوسیالیست شدم می‌گوید با مطالعه. کلر با خواندن کتاب‌های مختلف و اطلاع داشتن از جنبش‌هایی رهایی‌بخش زمانه‌اش به سوسیالیسم گرایش پیدا کرد و مقالاتی درباره مبارزات کارگران و زنان از او به جا مانده است. 

 

منابع: 

- داستان زندگی من، هلن کلر، ترجمه ثمینه پیرنظر (باغچه‌بان)، نشر نیل 

- تجسمی نو برای نابینا، هلن کلر، ترجمه شهاب آتشکار، نشر میر 


هلن کلر ثمینه پیرنظر (باغچه‌بان) داستان زندگی من

دیگر مطالب زندگی دیگران

چشم‌انداز انقلابی رهایی زنان

کلارا آیسنر، یا آن‌گونه که مشهور است کلارا زتکین، در پنجم ژوئیه 1857 در آلمان متولد شد و در بیستم ژوئن 1933 در هفتادوشش سالگی در مسکو درگذشت. او اصلی‌ترین کسی است که روز 8 مارس را به عنوان روز جهانی زن پیشنهاد داد و اگرچه این مهمترین دلیل شهرتش به شمار می‌رود، اما نگاهی به زندگی‌ زتکین نشان می‌دهد که او در تمام عمرش برای آزادی و زندگی بهتر زنان و کارگران مبارزه کرد و با تلاش‌ها و نظریات او اتصال سوسیالیسم و فمینیسم محکم‌تر و قوام‌یافته‌تر شد. زتکین از نظریه‌پردزان، سازمان‌دهندگان و رهبران جنبش بین‌المللی زنان و جنبش کمونیستی بود که اگرچه در ایران کمتر مورد توجه بوده، اما آثاری از او و درباره‌اش در سال‌های مختلف به فارسی ترجمه شده‌اند و نگاهی به این آثار نشان می‌دهد که نوشته‌ها و گفته‌های او هنوز حایز اهمیت‌اند و به کار امروز می‌آیند. نقل شده که در مراسم خاکسپاری کلارا زتکین در مسکو بیش از ۶۰۰ هزار نفر شرکت کردند و خاکستر جسدش در دیوار کرملین به خاک سپرده شد. 


خشونت، مرگ و رستگاری

کورمک مک‌کارتی، رمان‌نویس و نمایشنامه‌نویس آمریکایی که به‌خاطر اقتباس‌های سینمایی از آثارش به شهرتی فراگیر دست یافت، چند روز پیش، در 13 ژوئن (23 خرداد ماه) در سن 89 سالگی درگذشت. مک‌کارتی به‌گزارشِ «هالیوود ریپورتر» از بزرگ‌ترین رمان‌نویسانِ آمریکا به شمار می‌رفت که با رمان «جاده» توانست جایزه ادبی معتبر پولیتزر را کسب کند و رمانِ مطرح او «جایی برای پیرمردها نیست» دستمایه ساختِ فیلم سینمایی برادران کوئن در سال 2007 بود که اسکار بهترین فیلم و فیلمنامه اقتباسی را دریافت کرد. مک‌کارتی را راویِ خشونتِ آمریکایی خوانده‌اند، نویسنده‌ای که خشونت، مرگ و رستگاری از مضامینِ محوری آثار او بوده است. 


چپ ملی

فریبرز رئیس‌دانا در اسفند 1377 در مقاله‌ای نوشته بود که گویا این تقدیر ماست که پیش از نوروز و آغاز سال جدید حوادثی ناگوار «خُلق ما را تنگ و روحمان را چنان اندوهگین سازد» که دیگر شوقی برای برگزاری عید نباشد یا اگر بنا باشد «عیدانه‌ای تقدیم کنیم ناگزیر باشیم پیش از آن در رثای از دست رفتگان پیش‌گفتاری بیاوریم.» تقدیر چنین بود که خود او نیز تنها چند روز پیش از نوروز در شمار «از دست رفتگان» قرار بگیرد. مرگ رئیس‌دانا در روزهای پایانی اسفند 1398 و آن هم به دلیل کرونا دشوارتر و تلخ‌تر بود. فریبرز رئیس‌دانا شمایل دقیق یک روشنفکر متعهد بود: اقتصاددان دردمند، شاعر و منتقد، فعال سیاسی چپ، پژوهشگر علوم اجتماعی و عضو برجسته کانون نویسندگان ایران. رئیس‌دانا در دی‌ماه 1323 در روستای ابراهیم‌آباد قزوین متولد شده بود و در 26 اسفند 1398 در تهران درگذشت. از او کارنامه‌ای پربار باقی مانده است و می‌توان او را نماد چپی که گرایش‌های عمیق ملی داشت در نظر گرفت.


سرنوشت روشنفکران ژیواگو

تا پیش از آنکه پاسترناک رمان دوران‌سازِ «دکتر ژیواگو» را بنویسد و سرسختانه تصمیم به انتشار آن بگیرد، کسی در شوروی او را به‌عنوان یک «مخالف» نمی‌شناخت. اما تصمیم قاطع او به انتشار رمانش در ایتالیا سرآغاز رسم و روال ادبی تازه‌ای در روسیه پس از استالین شد. پاسترناک تحت فشار حزب کمونیست و مخالفت کانون نویسندگان شوروی جایزه نوبل 1958 را نپذیرفت. برای نخستین بار بعد از جنگ جهانی دوم، سانسور بدخیم اتحاد شوروی را شکست و پاسترناک توانست روایت هولناک خود را از سرنوشت روشنفکران شوروی منتشر کند، روایتی که از پسِ سالیان دورودراز همچنان برای درکِ موقعیت نسلی از روشنفکران روسیه که در دوران استالین و انقلاب بلشویکی زیستند، معتبر است. رمان «دکتر ژیواگو» شصت‌وشش سال پیش در چنین روزهایی در خارج از شوروی منتشر شد و انقلابی ادبی در دوران بعد از استالین بود که به دوره «آب شدن یخ‌ها» موسوم است.


تبعیدی‌ها

پابلو نرودا، شاعر و مبارز مطرح آمریکای لاتین، هم‌رزم آلنده و برنده نوبلِ ادبیات در سال 1971 است. نفتالی ریکاردو ری‌یس باسو آلتو، معروف به پابلو نرودا زندگی ادبی و سیاسیِ پرفراز و نشیبی داشت. او از تبار شاعرانی بود که مبارزه را سرشته در هنر می‌دانست و کنشگری و شعر را هم‌پای هم مهم می‌شمارد. نرودا در 12 ژوئیه سال 1904 در خطه پارال کشور شیلی به دنیا آمد. او هنوز چهارده سال نداشت که نخستین مقاله‌ خود را در نشریه‌ای محلی به چاپ رساند و چند سال بعد، هنوز به بیست‌سالگی نرسیده بود که سیزده قطعه شعر در مجله‌ای منتشر کرد. از آن بعد تمام اشعار نرودا رنگی سیاسی دارد و همین امر آوازه او را از شیلی به آمریکای لاتین فراتر می‌برد. او دیگر شاعری برای تمام امریکای لاتین است که از رنج‌ها و خشم‌ها مردمان این خطه می‌سراید. از مهم‌ترین بزنگاه‌های زندگی نرودا ایراد خطابه «من متهم می‌کنم» در ششم ژانویه 1948 در مجلس سنا بود که منجر به صدور حکمِ عزل او از سناتوری مجلس توسط دیوان عالی شیلی شد و البته دیوان به همین حکم بسنده نمی‌کند و قصد بازداشت او را دارد. این اتفاق در سراسر امریکای لاتین بازتابی گسترده پیدا می‌کند و بسیاری به هواداری از او برمی‌خیزند و سرانجام نرودا ناگزیر به ترک وطن می‌شود. در زادروز نرودا، بخشی از خاطراتِ این شاعر چپ‌گرا از سفرش به شوروی را مرور می‌کنیم که در آنجا با شاعرانی همفکر خودش دیدار می‌کند، شاعرانی تبعیدی‌ که برای گرامی‌داشتِ پوشکین گرد هم آمده‌اند.


در سایه جنوب

ویلیام فاکنر از مهم‌ترین داستان‌نویسان جهان است که در ایران هم به خوبی شناخته می‌شود و بسیاری از آثار او توسط مترجمان مختلف به فارسی منتشر شده است. او را نویسنده جنوب نامیده‌اند و این جنوب هم جغرافیایی است و هم ادبی. او با با سبک خاص داستان‌نویسی‌اش و نیز تصویر درخشانی که از زندگی مردمان جنوب امریکا به دست داده در تاریخ داستان‌نویسی جاودانه شده است. فاکنر در زمان حیاتش برنده نوبل ادبیات شد و آثارش تا امروز همواره مورد توجه بوده و از زوایای مختلف بررسی شده است. فاکنر علاقه‌ای به صحبت کردن درباره زندگی شخصی‌اش نداشت و به‌خصوص از سال‌های کودکی او اطلاعات زیادی در دست نیست با این‌ حال، زندگی‌نامه‌نویسان متعددی به سراغش رفته‌اند و دوره‌های مختلف زندگی او را تصویر کرده‌اند. فاکنر در 25 سپتامبر 1897 متولد شد و در سال 1962 درگذشت.


مایه عذاب تمدن

ژان ژاک روسو در 28 ژوئن سال 1712 در ژنو سوئیس متولد شد. او از مهم‌ترین چهره‌های اندیشه غربی و معاصر فیلسوفانی چون کانت و هیوم بود. روسو و عقایدش تن واحدی بودند و او معتقد بود که باید سرشت حقیقی خود را جست‌وجو کنیم. عصر روسو، یعنی سال‌های آغازین قرن هجدهم، عصر انقلاب علمی و جنبش روشنگری است و روسو در میانه پیشرفتی نوین بر شناخت و تجربه خود حقیقی تاکید داشت. برخی منتقدان و زندگی‌نامه‌نویسان، روسو را غیرعقلانی‌‌ترین نمونه در میان همه فیلسوفان بزرگ دانسته‌اند و دلیلش هم این است که در آثار او به دفعات احساس بر استدلال عقلانی چیره می‌شود. زندگی روزمره روسو در اغلب موارد چیزی جز تجربه‌ای عذاب‌آور نبود؛ تجربه‌ای که از لحظه تولد با او زاده شده بود.