اولین بخش از کار شما با سایه‌نویس، تنظیم قرارداد است. قراردادی شفاف بین مؤلف و سایه‌نویس می‌تواند از حقوق طرفین محافظت کرده، و از بسیاری از پیچیدگی‌های پیش‌روی هر دو طرف بکاهد. در این مطلب به چند مورد مهم در چارچوب این قراردادها می‌پردازیم.
آیا سایه‌نویسی قانونی است؟ جواب کوتاه می‌تواند یک بله خشک و خالی باشد. اما بیایید آنچه تا این نقطه در این ستون گفته‌ایم را به‌صورت کوتاهی مرور کنیم. می‌دانیم که سایه‌نویسی به عمل نوشتن به جای دیگران گفته مي‌شود، می‌دانیم که بخش‌هایی از کار سایه‌نویسی مانند سایه‌نویسی تزهای دانشگاهی است که اخلاقی بودن یا نبودن آن‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. می‌دانیم که سایه‌نویسان در واقع نویسندگان زبردستی‌اند که با مهارتی که در نوع نوشته مدنظر شما دارند (محتوای وب، سخنرانی، زندگی‌نامه و…) به شما کمک می‌کنند تا ایده‌ای که در سر دارید را به کلمه‌هایی بر صفحه سفید کاغذ تبدیل کنند. می‌دانیم که اولین ارتباط شما با سایه‌نویس‌تان از طریق یک قرارداد شکل می‌گیرد. همین‌جاست که پای قوانین به میان می‌آید، آیا کار شما قانونی است؟ آیا سایه‌نویس‌تان کاری قانونی انجام می‌دهد؟ در این مطلب به صورت کوتاهی به بخش‌هایی که می‌تواند چهارچوب قرارداد شما را شفاف و به تبع آن اخلاقی کند می‌پردازیم. ناگفته نماند که همچنان فرم سایه‌نویسی‌ای که مدنظر این نوشته است، سایه‌نویسی در حوزه‌های دانشگاهی و ادبی نیست، چراکه پیش از این مفصل به مشکلات اخلاقی‌ای که این نوع از سایه‌نویسی به همراه دارد اشاره کرده‌ایم.
پیش از این در مورد شفاف بودن قراردادهای سایه‌نویسی صحبت کردیم؛ شفافیت قرارداد بین شما و سایه‌نویس ضمانتی بر اخلاقی بودن قرارداد است، این‌که بدانید کار شما به‌عنوان مؤلف اثر کجا تمام می‌شود و کار سایه‌نویس از کجا شروع می‌شود، وجهه‌ای اخلاقی به قرارداد شما می‌دهد. همین شفافیت می‌تواند کلید راهگشایی باشد، تا به ما نشان دهد که آیا این قرارداد قانونی هم قلمداد می‌شود یا خیر.
خوشبختانه، ابهامات در حوزه قانون یا جایی ندارند یا اگر هم دارند می‌توان با تدقیق قراردادها از آن‌ها فرار کرد. می‌دانیم که با مثال‌های بسیاری از سایه‌نویسی کتاب‌ها در جهان غرب طرف هستیم. همین امر سایه‌نویسی را یکی از معمول‌ترین کارهای نویسندگان می‌کند. در نتیجه تکرر استفاده از این شکل خدمات، مواردی بر سایه‌نویسان و مؤلفانی که خواستار این خدمات هستند روشن شده است، از مهم‌ترین آن‌ها، بندهایی است که پیشنهاد می‌کنیم در نوشتن قرارداد با سایه‌نویس به آن توجه کنید:
نام سایه‌نویس در اثر
آیا می‌خواهید نامی از سایه‌نویس در اثر نهایی برده شود؟ بسیاری از مؤلفان به انحاء مختلف از سایه‌نویس اثرشان نام می‌برند. از تشکرهای مخصوص اول کتاب گرفته تا ادای دینی در مصاحبه. شما می‌توانید، در صورت تمایل نام سایه‌نویس را به‌عنوان ویراستار اثر، یا نویسنده‌ای که در مرور اثر به شما کمک کرده است، یا همکاری که نقشی در تولید اثر داشته است به کار ببرید. فراموش نکنیم که ترجیح سایه‌نویسان در سایه ماندن است، در سایه ماندن در مواردی می‌تواند امنیت سایه‌نویس را تأمین کند. یکی از مشکلاتی که سایه‌نویسی زندگی‌نامه سیاستمداران نامی به همراه دارد، همین مسئله امنیت سایه‌نویس است. نویسنده‌ای که همچون سایه‌ای شخصیتی را دنبال می‌کند، گه‌گاه مانند روانکاوی است که بی‌وقفه در حال ثبت کردن است. و ممکن است در این حین چیزهایی در مورد شخصیت بفهمد که حتی باب میل خود مؤلف هم نباشد، از نمونه‌های سینمایی و معروف این وضعیت می‌توان به فیلم «گوست‌رایتر» اثر رومن پولانسکی، و بخش‌هایی از سریال «خانه پوشالی» ساخته نتفلیکس اشاره کرد. در نتیجه انتخاب بین اشاره کردن به نام سایه‌نویس و یا در سایه نگاه داشتن هویت او، کاملا منوط به توافق میان شما و سایه‌نویس اثر است.
رازداری
بعد از پیدایش گوگل و ریشه دواندن این هیولای چند سر بسیار مفید در تمام بخش‌های زندگی آدم‌هایی که به اینترنت دسترسی دارند، به نظر می‌رسد دیتا از همه‌چیز ارزشمندتر شده باشد. سازمان‌های دولتی بزرگ پول‌های هنگفتی در اختیار کمپانی‌هایی مانند گوگل و فیس‌بوک قرار می‌دهند، تا این صفر و یک‌های ارزشمندی که ما داوطلبانه در اختیارشان قرار داده‌ایم جایی ثبت و ذخیره شود. به نظر می‌رسد تن دادن به این پروسه، در زندگی شهری تا حدودی اجتناب‌ناپذیر است، اما خبر خوب این است که می‌توانید از نگرانی خود برای آن بخشی از دیتایی که در دسترس سایه‌نویس قرار داده‌اید تا حد زیادی بکاهید.
در پروسه شکل‌گیری ایده تا اتمام اثر تعداد زیادی ماده خام بین شما و سایه‌نویس رد و بدل می‌شود. انواع این ماده خام تقریبا غیرقابل پیش‌بینی است، از نقشه، پلان و اثر هنری گرفته تا ساعات زیادی مصاحبه، دست‌نوشته، و یا مصاحبه‌های تصویری و عکس و چیزهای دیگر. برای مثال لحظات زیادی در سایه‌نویسی زندگی‌نامه‌ها پیش می‌آید، که مؤلف از سایه‌نویس می‌خواهد از بخشی از صحبت‌هایش استفاده نکند. یا پس از مروری بر پیش‌نویس بخش‌هایی از زندگی خصوصی یا حرفه‌ای را حذف می‌کند و از سایه‌نویس خواسته می‌شود تا از آن بخش‌ها استفاده‌ای نشود. به نظر وضعیت مضطرب‌کننده‌ای می‌آید، مؤلف نیازمند نوعی ضمانت از سایه‌نویس است، چراکه محتوایی که در دسترس سایه‌نویس است باید تنها در راستای تولید اثر مشخصی استفاده شود، و بخش‌هایی که نیاز دارند تا دور ریخته شوند می‌بایست به‌درستی از صحنه روزگار محو شوند.
همان‌طور که یک روانکاو یا یک دکتر به صورت قانونی متعهد به رازداری است، بین مؤلف و سایه‌نویس هم باید تعهد به رازداری برقرار شود. محتویات در اختیار سایه‌نویس باید تمام و کمال به مؤلف بازگردانده شود، و در هیچ اثر دیگری و به هیچ منظور دیگری از آن‌ها استفاده نشود. در بسیاری از کشورها پیگردهای قانونی جدی‌ای برای زیر پا گذاشتن قوانین رازداری پی‌ریزی شده است. رازداری بالاخص در سایه‌نویسی زندگی‌نامه‌ها کاربرد و اهمیت زیادی دارد و این امکان را به مؤلف و سایه‌نویس می‌دهد که در فضای امن‌تری به گفت‌و‌گو و جمع‌آوری خاطرات مؤلف بپردازند.
چه زمانی؟
بندهایی از قرارداد بین شما و سایه‌نویس هستند که مشمول مرور زمان است. بعضی از مؤلف‌ها از سایه‌نویسان تعهد قانونی می‌گیرند که تا زمان حیات مؤلف صحبتی از نوشته شدن اثر به دست سایه‌نویس نکنند. پس از فوت مؤلف، سایه‌نویس به‌صورت قانونی می‌تواند امکان این را داشته باشد که از همکاری در نوشتن اثر بگوید. کتاب «شهامت» که به نام جان اف کندی منتشر شد، یکی از همین نمونه‌هاست، سورنسن مشاور کندی که سایه‌نویس کتاب «شهامت» هم بوده است، سال‌ها پس از مرگ کندی به نقشش در تألیف این کتاب اشاره کرد. این همان کتابی است که توانست جایزه پولیتزر را از آن کندی کند. البته نقل‌قول جالبی از کندی بر جای مانده است که در آن می‌گوید «ترجیح می‌دهم جایزه پولیتزر را ببرم تا رئيس‌جمهور باشم.» به هر حال نقش تئودور چایکان سورنسن[1] در رسیدن کندی به آرزویش سال‌ها بعد از مرگ کندی برملا شد.
بعضی از مؤلفان سایه‌نویس را موکل خودشان می‌کنند، تا با اتمام کتاب زندگی‌نامه آن‌ها، کتاب را پس از فوت مؤلف به انتشار برسانند، و یا مؤخره‌ای به زندگی‌نامه‌ای که پیش از آن به کمک سایه‌نویس نوشته شده اضافه کنند. این‌ها بندهایی از قرارداد است که مشمول زمان است و بسته به رضایت طرفین می‌تواند در قرارداد ذکر شود.
فراموش نکنیم که قرارداد بین مؤلف و سایه‌نویس تنها برای حفاظت از مؤلف اثر نیست، در این قراردادها حقوق سایه‌نویس هم باید محفوظ باشد. مخصوصا اگر طرف قرارداد سایه‌نویس یک انتشارات و یا موسسه است که از امکانات حقوقی زیادی برخوردار است. این چیزی است که همیشه به نویسندگان جوان و تازه‌کاری که می‌خواهند با سایه‌نویسی به دنیای نشر وارد شوند گفته می‌شود، «پرداخت حق‌الوکاله به وکیل برای مرور قرارداد از ورود به دعوای قضایی برای باز پس گرفتن حق شما ارزان‌تر تمام خواهد شد!»
1. Theodore Chaikin Sorensen