علی خسروشاهی را به عنوان پایهگذار شرکت مینو میشناسیم، محصولاتی که حالا دیگر بخشی از هویت تاریخی ما شدهاند، در این یادداشت سعی شده است تا تاریخچهی مختصری از فعالیتهای اقتصادی او را مرور کنیم، کارنامهای بلند بالا که با انقلاب سال ۱۳۵۷ پایان یافت.
علی خسروشاهی در سال ۱۲۹۰ در تبریز به دنیا آمد، مادر او «سارا سلطان خانم هشترودی» و پدرش «حاج غفار» از خسروشهر به تبریز نقل مکان کرده و از خانوادههای بازرگان معروف آن دوره به حساب میآمدند.
علی خسروشاهی تحصیلات اولیهی خود را مدرسهی رشدیهی تبریز و مدرسهی شرف همدان به اتمام رساند. او علاوه بر زبانهای ترکی و فارسی به واسطهی تلاشهای داییاش به فرانسه نیز اشراف داشت. در سال ۱۳۰۸ برای تحصیل در علوم سیاسی و حقوق به دانشگاه تهران آمد. در همین دوران زبان انگلیسی را نیز فراگرفت. پسر او در این رابطه گفته است«به گفتهی پدرم در جنگ جهانی دوم اخبار تاثیر زیادی بر بازار میگذاشت، او انگلیسی یاد گرفت تا با گوش دادن به بیبیسی قبل از بازاریهای دیگر از اتفاقات آگاه شود تا معاملاتش را بر آن اساس انجام دهد.»
خسروشاهی پس از اتمام تحصیلاتش در کارخانهی ریسندگی آذربایجان در قزوین مشغول به کار شد. در واقع او نمایندهی پدرش در کارخانه بود. حاج غفار خسروشاهی در سال ۱۳۳۰ از دنیا رفت. دورهای پس از مرگ پدرش را صرف سوگواری و تصمیمگیریهای مالی در خانواده کرد. پس از این دوران و با توجه به نبود سرمایهی اولیه تصمیم گرفت تا به جای «تولید» که بخشی از میراث خانوادگی او بود، وارد شکلی از بازرگانی شود. نهایتا با واردات از شرکت محصولات غذایی سوئیسی «نستله»، و فروش ارزان آنها در داخل کشور، خیز برداشت تا بتواند تنها نمایندهی رسمی این کمپانی در ایران شود. تلاشی که در سال ۱۳۳۳ منجر به موفقیت میشود.
در این زمان تجارتخانهی خسروشاهی، علاوه بر نمایندگی نستله، در حوزهی خرید و فروش املاک، واردات بلور، منسوجات، مواد آرایشی -بهداشتی و صادرات کشمش و فرش نیز وارد میشود. یکی از اشیایی که واردات آن ابتکار علی خسروشاهی بود «بخاری علاءالدین» است. واردات بخاری، نبوغ و پیشبینی بازار توسط او را نشان میداد چرا که یکی از مشکلاتی که در نبود لولهکشیهای گاز در روستاها و بسیاری از بخشهای شهرها وجود داشت مشکل گرمایش بود. ایران کشوری نفتخیز بود و تهیهی سوخت این بخاریها کار آسانی بود. اما وسیلهای این چنینی نیاز به جلب اعتماد مصرفکنندگانش داشت، امری که منجر به یک نوآوری دیگر توسط خسروشاهی شد. او گروهی را به همراه بخاریها به شهرها و روستاهای دورتر میفرستاد تا بتواند شبکهی توزیعی طراحی کند که تا پیش از آن در ایران وجود نداشت.
کالای دیگری که به واسطهی علی خسروشاهی وارد ایران میشود «تاید» است. برخلاف تلاش او برای جلب توجه کمپانی «نستله» اینبار این کمپانی «تاید» است که به سراغ خسروشاهی میآید. شاید بتوان گفت این محصول آیندهی اقتصادی مجموعهی او را تغییر داد، بعد از همکاری با کمپانی «تاید» خسروشاهی، شرکت سهامی خاص خوراک ایران را تاسیس میکند. تمرکز این شرکت بر واردات دارو، شیر /غذای کودک، و همچنین شکلات بود. با تاسیس شرکت سهامی خاص خوراک ایران است که معروفترین کارخانهی غذایی ایران تا پیش از سال ۱۳۵۷ تاسیس میشود؛ «پارس مینو».
در شهریور سال ۱۳۴۱ «ویفر مینو» پا به بازار میگذارد، کالایی که حداقل تا اواخر دههی شصت جایگاه ویژهای در بازار تنقلات به خود اختصاص میدهد.
«آدامس شیک» با تبلیغات موفق میشود، بازار آدامس در ایران را از انحصار رقیب خود «آدامس خروسنشان» خارج کند. اما این تولید «اسمارتیز» و «کیت کت» است که به واسطهی رعایت استانداردهای شرکتهای بینالمللی «مینو» را از نظر تولید شکلات در ایران در جایگاه نخست قرارمیدهد. تک تک این محصولات کلیپها و کمپینهای تبلیغاتی به یاد ماندنیای را در تاریخ تبلیغات کشور رقم زدند. از اینرو شاید شرکتهای وابسته به محصولات علی خسروشاهی نه تنها در زمینهی توزیع و فروش بلکه در حوزهی تبلیغات نیز منجر به نوآوری شدند.
در خاطرات ایشان در رابطه با کشف و مزههای جدید و گوناگون برای محصولات خوراکی آمده است که «در کودکی با مادرم به یک قنادی در خیابان نادری میرفتیم. یک شیرینی داشت به نام پفک که خیلی مورد علاقهی من بود.محصول من هم خیلی پف داشت و شور بود برای همین تصمیم گرفتم اسم آن را بگذارم پفک نمکی» این محصول نه تنها موفقیتی چشمگیر در بازار ایران به دست میآورد، بلکه منجر به توسعهی خط تولید آن به عربستان سعودی نیز میشود. شرکتهای خسروشاهی در دههی پنجاه تبدیل به یکی از بازیگران مهم تولید دارو و لوازم آرایشی هم میشوند.
در آن زمان در ایران، پژوهش بر نیازهای موجود در بازار و تحلیل در حوزهی شکلدهی سلیقهی مصرفکننده، امری معمول نبود، اما خسروشاهی موفق میشود با همکاری متخصصان غیرایرانی شکلی از بازاریابی مدرن را در ایران ایجاد کند.
در زمان انقلاب سال ۱۳۵۷ فروش مینو در کشور معادل ۲۰۰ میلیون دلار و صادرات آن حدود ۲۰ میلیون دلار تخمین زده شده است.
اگرچه خسروشاهی امیدوار بود پس از انقلاب هم بتواند به کار تولید ادامه دهد اما همکاری با عربستان سعودی بر سر تولید «پفک مینو» و تولید لوازم آرایشی به عنوان نمودهایی از خیانت به اقتصاد داخلی و ایجاد فساد و فحشا قلمداد شده و پس از دستگیری کوتاهی امید ادامهی کار تولید در داخل را از او میگیرد. در فروردین ۱۳۵۹ «شورای انقلاب» ادارهی کارخانجات گروه صنعتی مینو را به وزارت صنایع میسپارد. و این پایان کار چند دهه تولید و بازرگانی علی خسروشاهی در ایران است. او به سوئیس مهاجرت کرده و در سال ۱۳۷۷ از دنیا میرود.